Een jaar geleden werd in Zimbabwe president Robert Mugabe afgezet. Zijn opvolger: de man die heel lang al het vuile onderdrukkingswerk voor hem had gedaan. En zo zijn er in de geschiedenis nog wel een paar gevallen van beulen die zelf graag alleenheerser wilden worden.

Wie: Emmerson Mnangagwa
Waar: Zimbabwe
Wanneer: 1942-heden
Functies: veiligheidsminister, vicepresident, president

Emmerson Mnangagwa was nog maar een prille twintiger toen hij en Robert Mugabe strijdmakkers werden. De bijna twee decennia oudere Mugabe behoorde tot de kopstukken van ZANU, een partij die de blanke minderheidsregering in Rhodesië omver wilde werpen. Mnangagwa trad toe tot de gewapende tak van de beweging. Met de ‘Crododile Gang’ voerde hij onder andere aanvallen op blanke boerderijen uit. Nadat Mnangagwa eind 1964 een bomaanslag op een trein had gepleegd, werd hij gearresteerd, hevig gemarteld en tot tien jaar cel veroordeeld. Tijdens de laatste fase van die gevangenisstraf leerde hij Mugabe goed kennen.

Uiteindelijk gaven de blanke machthebbers zich onder grote internationale druk gewonnen: in 1980 werd Mugabe premier van Zimbabwe, zoals het land voortaan heette. Hij benoemde Mnangagwa tot minister van Staatsveiligheid. Tussen 1983 en 1987 had Mnangagwa daardoor de hoofdrol in een zeer gewelddadige campagne tegen ZAPU, een concurrerende partij. In toespraken noemde hij de aanhangers ervan ‘kakkerlakken’ die ‘verdelgd’ moesten worden. De daaropvolgende moordpartijen zouden minstens 8000 mensen het leven kosten, maar het kunnen er ook 20.000 zijn geweest. Mugabe was nu echt alleenheerser en liet zich tot president uitroepen.

Mnangagwa, die vanwege zijn guerrilla-verleden én zijn grote politieke geduld de bijnaam ‘de Krokodil’ heeft, diende Mugabe onder andere ook als minister van Justitie en Defensie. Die laatste baan kreeg hij omdat hij in de aanloop naar de verkiezingen van 2008 genadeloos optrad tegen de oppositie. In 2014 volgde de kers op de taart: Mugabe wees Mnangagwa als vicepresident aan.

Generaals in actie

Maar op 6 november 2017 werd Mnangagwa door Mugabe vrij plotseling de laan uitgestuurd, waarop de voormalige vicepresident de wijk nam naar Zuid- Afrika. Zijn ontslag had vooral te maken met Grace Mugabe, de tweede en ruim veertig jaar jongere echtgenote van de president. ‘Gucci Grace’, zoals ze vanwege haar dure kledingsmaak bij de doorgaans straatarme Zimbabwanen bekendstaat, was zichzelf als de enige echte opvolger van het inmiddels stokoude staatshoofd gaan zien. Het leger dacht daar anders over. In Zimbabwe zijn politieke topposities alleen weggelegd voor mensen die hebben meegedaan aan de vrijheidsstrijd van de jaren zestig en zeventig. Grace Mugabe behoort daar niet toe; Emmerson Mnangagwa wel.

Nauwelijks een week na Mnangagwa’s ontslag reden er pantserwagens door de hoofdstad Harare. Op de televisie verklaarde een generaal dat er absoluut geen sprake was van een staatsgreep, maar dat de strijdkrachten optraden tegen ‘criminelen’ rond Mugabe. Pas nadat hij en Grace uit de regeringspartij waren gegooid, begreep de president dat er niets meer te redden viel; hij trad af. Mnangagwa keerde op 22 november terug naar Zimbabwe en werd twee dagen later als het nieuwe staatshoofd beëdigd.

Afgelopen zomer won Mnangagwa de presidentsverkiezingen. Maar het was een uiterst kleine overwinning, die ook nog eens met gerommel tot stand zou zijn gekomen. Het is dus niet zo dat er dankzij Mnangagwa opeens een frisse wind door Zimbabwe waait. Gedurende de 37 jaar dat Mugabe regeerde, was hij immers de keiharde rechterhand van de president. Een partijfunctionaris zei tegen de BBC: “Jullie denken dat Mugabe slecht is, maar hebben jullie er weleens bij stilgestaan dat degene die na hem komt misschien nóg slechter zal zijn?”

Dit is een voorbeeld uit het kaderverhaal ‘Ambitieuze assistenten’ te vinden in KIJK 11/2018. Deze editie ligt in de winkel vanaf 18 oktober tot en met 21 november.

Meer informatie:

Mnangagwa

• BBC Newsnight: The story of Robert Mugabe’s downfall
• Volkskrant.nl: Mnangagwa’s bijnaam is niet voor niets de krokodil
• The Guardian: ‘Things are getting worse’: economic collapse looms again in Zimbabwe

Seianus

• YouTube: I, Claudius (tv-serie): Reign of terror
• Erenow.com: The downfall of Sejanus
• Lexundria.com: Suetonius: The life of Tiberius

Himmler

• YouTube: Heinrich Himmler biography: The greatest betrayal in history
• Holocaust Encyclopedia: Heinrich Himmler
• Warfare History Network: The rise and fall of Heinrich Himmler

Fouché

• YouTube: Napoleon (tv-serie): Coup d’état
• GeriWalton.com: France’s first police minister Joseph Fouché
• Napoleon.org: Was the Napoleonic regime a military dictatorship?

Beria

• YouTube: Lavrenti Beria: Stalin’s architect of terror
• YouTube: Beria spreekt op Stalins uitvaart
• History Today: Lavrenti Beria executed

Tekst: Leo Polak

Beeld: Getty Images

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!