Is na vijfhonderd jaar eindelijk bekend waardoor bijna de hele Mixteekse bevolking het loodje legde?
Je kunt het je bijna niet voorstellen dat meer dan de helft van de Nederlanders binnen korte tijd het loodje legt door een ziekte. Het overkwam het Indiaanse volk de Mixteken wel. Zo’n 80 procent van de beschaving, ongeveer vijftien miljoen mensen, is namelijk gestorven aan vermoedelijk een Salmonella-epidemie, zo suggereren onderzoekers nu.
Zwarte urine
De Mixteken zelf noemden de ziekte rond 1550 cocoliztli, de pest. Kloosterbroeder Fray Juan de Torquemada beschreef de symptomen in 1576: een besmettelijke aanhoudende koorts, snelle maar zwakke hartslag, zeegroene of zwarte urine en een zwarte tong. Alsof dat nog niet genoeg was, bloedden de zieken abnormaal veel uit hun ogen, neus en mond en bleven ze maar braken.
Geen pretje dus. Lange tijd steggelden onderzoekers over welke ziekte het zou kunnen zijn geweest. Zo opperden ze de mazelen, pokken, tyfus of een virale koorts. Maar ze wisten het niet zeker. Onderzoekers aan het Max Planck Institute for the Science of Human History (MPI-SHH) in Duitsland hebben nu sporen van de Salmonellabacterie gevonden in slachtoffers van de epidemie.
Match!
Het DNA uit de tanden van 29 skeletten uit die tijd is grondig geanalyseerd. In tien van deze skeletten hebben de wetenschappers sporen gevonden van Salmonella enterica, een bacterie die kan zorgen voor koorts die vergelijkbaar is met de temperatuurverhoging bij de tyfus. De gevonden bacterie is overigens niet hetzelfde type dat bij ons bekend is van rauwe kip.
Alexander Geurds, archeoloog aan de universiteit van Leiden en van Oxford, niet betrokken bij het onderzoek, maar wel werkzaam geweest op dezelfde plek waar de skeletten vandaan komen, vertelt dat het ontzettend lastig is om bacteriële infecties te vinden in de archeologie. “Bacteriën laten namelijk weinig sporen achter in het bot, terwijl de grond wel sporen achterlaat en zorgt voor een ‘ruis’.”
Voor het onderzoek maakten de wetenschappers gebruik van een enorme databank. In deze databank zijn DNA-gegevens verzameld van alle bekende bacteriën. Het DNA dat de onderzoekers vonden in de skeletten hebben ze vergeleken met de gegevens uit deze databank. En dat leverde een match op: die met Salmonella enterica.
Puzzelen
“En toen werd het puzzelen”, zegt Kirsten Bos, hoofd van de Molecular Palaeopathology groep van het MPI-SHH. “In de tanden waren maar kleine stukjes van het DNA van de bacterie gevonden, maar om er zeker van te zijn dat het daadwerkelijk Salmonella enterica was, moesten we proberen zo veel mogelijk van het DNA te reconstrueren.”
Dit hebben ze gedaan door het ‘oude’ DNA samen te voegen met het DNA van de huidige Salmonella enterica. Het oude DNA bindt dan aan het huidige, waarna alle reststukjes – dus de ruis en het niet-matchende DNA – weggespoeld kunnen worden. Zo houd je de huidige DNA-streng over met daaraan de stukjes DNA uit de tanden. Deze oude stukjes DNA kun je vervolgens zonder ruis analyseren.
Het is natuurlijk mogelijk dat DNA-gegevens van andere aanwezige bacteriën niet te vinden waren in de tanden of dat ze wél te zien, maar nog niet bekend waren. Er kan dus niet met 100 procent zekerheid worden gezegd dat de slachtoffers zijn gestorven aan een Salmonella-epidemie, maar het is wel heel waarschijnlijk.
Mixteken
Geurds en Bos benadrukken beiden dat het in het onderzoek niet gaat om de Azteken, maar de Mixteken. Andere media halen deze twee volken op dit moment door elkaar. De slachtoffers die zijn onderzocht, lagen namelijk begraven op een cocoliztli-begraafplaats in een Mixtekenstad in wat nu Zuid-Mexico is.
Hopelijk schrikt dit Salmonellaverhaal niet te veel af, want het is dus niet dezelfde bacterie als die wij kennen. Dit neemt echter niet weg dat je alsnog beter kan zorgen dat je eten goed gaar is, want maag- en darmklachten blijven geen pretje.
Bronnen: Nature, MPI-SHH, The Guardian, Science Alert, Scientias
Lees ook:
Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!
