Ruim 160 jaar geleden werd er een fossiel ontdekt met zowel kenmerken van een vogel als van een dinosauriër. Archaeopteryx, zoals het dier werd genoemd, vormde een van de eerste bewijzen dat de moderne vogels afstammen van de dinosauriërs. En we leren steeds meer over deze vogel-voorvader.

Duitsland, 1861. In een kalksteengroeve in Beieren wordt een steen met een afdruk van een veer gevonden. De Duitse paleontoloog Hermann von Meyer identificeert het fossiel als een veer van een oude vogel, die hij Archaeopteryx lithographica doopt. Een paar maanden later wordt in dezelfde groeve een fossiel skelet gevonden van een dier met veren die erg lijken op die van Archaeopteryx. In 1863 beschrijft de Britse paleontoloog Richard Owen het fossiel en stelt dat dit inderdaad de botten zijn van diezelfde uitgestorven vogel.

Maar er is iets geks aan de hand met dit beest. Het heeft dan wel veren, net als moderne vogels, maar ook tanden, klauwen en een lange staart met botten. In 1868 vergelijkt de Britse bioloog Thomas Huxley Archaeopteryx met Compsognathus, een van de best bewaarde dino’s uit die tijd. Hij merkt op dat de skeletten van beide dieren erg op elkaar lijken, alleen heeft Compsognathus geen veren. Hij stelt vervolgens dat vogels afstammen van dinosauriërs en dat Archaeopteryx een zogeheten overgangsfossiel is.

Lees ook:

• Prehistorische ‘spreeuw’ vormt mogelijk missing link in evolutie van het slimme vogelbrein
• Gigantische schrikvogel werd 13 miljoen jaar geleden gedood door een nog angstaanjagender roofdier

Kon Archaeopteryx vliegen?

Deze gedachtegang kan op veel kritiek rekenen. De evolutietheorie, nog geen decennium daarvoor uiteengezet in Charles Darwins boek On the Origin of Species, wordt in die tijd door de Kerk en veel wetenschappers verworpen. Maar niet door Huxley, die men ook wel ‘Darwins bulldog’ noemt. Archaeopteryx is een van de overtuigendste bewijzen van de evolutietheorie, vindt Huxley.

Tegenwoordig is de theorie dat vogels zijn geëvolueerd uit de dinosauriërs algemeen geaccepteerd. Inmiddels zijn er andere Archaeopteryx-fossielen gevonden en komen paleontologen steeds meer over het dier te weten. In 2022 kocht het Chicago Field Museum bijvoorbeeld een van de compleetste fossielen van een privéverzamelaar. Het exemplaar beschikt over speciale veren die vliegen misschien mogelijk maakten, schreven onderzoekers onlangs. Maar kón Archaeopteryx daadwerkelijk vliegen? En wat weten we na ruim 160 jaar onderzoek überhaupt over deze oervogel?

Dit is het begin van het artikel over Archaeopteryx. Het hele verhaal lees je in KIJK 9-2025. Bestel deze editie in onze webshop, of eenvoudig via de link hieronder.