Filmpje: Zwart gat slingert puin de ruimte in

Karlijn Klei

30 May 2020 14:59

zwart gat

Met de Chandra X-ray observatory van de NASA, legden onderzoekers een van de razendsnelle en gewelddadige ‘uitbarstingen’ van een zwart gat vast.

Omdat onze atmosfeer geen röntgenstraling doorlaat, kunnen we vanaf de aarde weinig zien van wat er in de ruimte in dat deel van het lichtspectrum plaatsvindt. Daarvoor ontwikkelde de NASA de Chandra X-ray observatory. Met zijn röntgenblik stuurt de ruimtetelescoop vanaf een baan rond de aarde het universum in. Zo bracht de satelliet al een hoop mooie dingen in beeld, waaronder een zwart gat dat op hoge snelheid materiaal de ruimte in slingerde.

Lees ook:

Razendsnel

Het zwarte gat en diens ‘compagnonster’ staan op pakweg 10.000 lichtjaren van aarde. Samen vormt het duo het zogenaamde MAXI J1820+070-systeem. Het zwarte gat, ongeveer acht keer zo zwaar als onze zon, is een zogenaamd stellair zwart gat, ontstaan na de dood van een zware ster (meer dan 25 zonnemassa’s).

Artist impression van hoe een zwart gat materie van een ster ‘snoept’. Een deel van het materiaal valt in het gat. Een ander deel wordt via de jets de ruimte in geschoten. Klik om te vergroten. © Chandra X-ray Center

De gigantische trekkracht van het zwarte gat snoept materiaal van zijn ster weg, dat zich in een gloeiendhete, razendsnel ronddraaiende schijf materiaal om het slurpende gevaarte vormt. Een deel van het materiaal verdwijnt in het gat, maar een ander deel wordt door die hoge snelheid de ruimte in geschoten.

Illusie?

Chandra spotte die zogenaamde jets materiaal tussen november 2018 en halverwege 2019. Volgens de onderzoekers gaan de jets snel, heel erg snel. Vanaf aarde ziet het ernaar uit dat het materiaal aan de noordkant met een snelheid van 60 procent van dat het licht de ruimte in gespuwd wordt. Aan de zuidkant lijkt dat meer dan tweemaal zo snel te zijn: 1,6 maal de lichtsnelheid.

Dit is een voorbeeld van zogenaamde superluminal motion; beweging die ogenschijnlijk sneller gaat dan het licht. Dit fenomeen vindt plaats wanneer iets met bijna de lichtsnelheid naar ons toe beweegt, in een richting bijna gelijk aan onze kijkrichting. Dit betekent dat het object bijna net zo snel beweegt als het licht dat het uitzendt, wat de illusie creëert dat zelfs sneller gaat dan dat.

Bij MAXI spuit de zuidelijke jet inderdaad richting aarde, terwijl de noordelijke zich de tegenovergestelde kant op ‘blaast’. Daarom, zo stellen de onderzoekers, lijkt het alsof de zuidelijke veel sneller beweegt dan de noordelijke. In werkelijkheid is de snelheid voor beiden gelijk, aldus het team; zo’n 0,8 maal de lichtsnelheid.

Materie-slurper

De onderzoekers schatten dat het zwarte gat in deze periode zo’n 180 miljoen miljard kilogram materiaal de ruimte in geschoten heeft. Dit is vergelijkbaar met de hoeveelheid sterrenpuin dat de materie-slurper in een paar uur van zijn ster ‘snoept’, of pakweg 500 miljoen maal de massa van het Empire State Building in New York.

Met de bevindingen, die werden gepubliceerd in Astrophysical Journal Letters, hopen de onderzoekers weer een stapje verder te zetten richting het ontrafelen van de werking van de mysterieuze materie-slurpende zwarte gaten.

Het MAXI J1820+070-systeem. Afgebeeld in het optisch spectrum en het infrarood-spectrum. Klik om te vergroten. © Chandra X-ray Center

Bronnen: Astrophysical Journal Letters, phys.org

Beeld: Chandra X-ray Center; NASA/CXC/A. Hobart (filmpje)










Meer Filmpjes