Toen een jonge Jood 75 jaar geleden een Duitse diplomaat vermoordde, loste hij onbedoeld het startschot voor de Kristallnacht. Maar later wist diezelfde jongeman het de nazipropagandamachine behoorlijk lastig te maken.

Op 3 november 1938 ontving de 17-jarige, illegaal in Parijs verblijvende Jood Herschel Grynszpan een alarmerend bericht. Het kwam van zijn zus Bertha, die samen met hun ouders en nog 12.000 andere Joden gedeporteerd was naar de Poolse grens. Vervolgens waren ze Duitsland uitgezet. Maar omdat Polen hen niet wilde opnemen, bivakkeerden ze al dagen op de koude, stenen stationsvloer van het grensplaatsje Zbaszyn. Bertha smeekte haar broer om wat geld of kleding te sturen.

Door blinde woede overmand liep Grynszpan op 7 november de Duitse ambassade in Parijs binnen. Daar schoot hij de jonge diplomaat Ernst vom Rath neer. Vrijwel direct werd Grynszpan door de Franse politie gearresteerd, onwetend van wat zijn wanhoopsdaad allemaal in gang zou zetten. Want toen Vom Rath op 9 november aan zijn verwondingen was bezweken, werden diezelfde nacht nog in heel Duitsland Joodse woningen en winkels aan diggelen geslagen.

Grynszpan zei te hebben gehandeld om zijn familie te wreken. Maar nadat hij in 1940 in Duitse gevangenschap was beland, kwam hij ineens met een ander verhaal. Vom Rath zou hem een oneerbaar homoseksueel voorstel hebben gedaan. Een geweldig slimme truc, bewijst nieuw archiefonderzoek nu.

Dit is het begin van een artikel, te vinden in KIJK 12/2013. Dit nummer ligt in de winkel van 18 oktober tot en met 14 november.

Documentaire over de Kristallnacht:

Meer informatie:

• De wanhoopsdaad, het onlangs verschenen boek van Sydney Smeets over de Kristallnacht
• Ron Roizen: Herschel Grynszpan. The fate of a forgotten assassin
• Meier Schwarz: The Mysterious Murder of Ernst vom Rath

Tekst: Maarten Muns