01 december 2025 17:00
Hiv (geel) infecteert een menselijke immuuncel. Beeld: National Cancer Institute.
Een zevende persoon is genezen van een hiv-infectie. Opvallend genoeg gebeurde dat op een net iets andere manier dan bij de vorige zes – en dat biedt hoop.
Een hiv-infectie werd lange tijd als ongeneesbaar beschouwd, maar in 2007 bleek een Amerikaanse man na een stamceltransplantatie toch in langdurige remissie te zijn. Sindsdien zijn er nog vijf andere succesverhalen na een stamceltransplantatie. In Nature schrijven onderzoekers nu dat ook een zevende persoon is genezen, maar op een net iets andere manier. En dat stemt hoopvol.
Lees ook:
Het gaat om een 60-jarige man uit Duitsland. In 2009 raakte hij besmet met het humaan immunodeficiëntievirus (hiv). In 2015 werd hij ook gediagnosticeerd met leukemie. Hij kreeg een stamceltransplantatie om de kanker te bestrijden. Sindsdien is hij niet alleen in kankerremissie, maar ook in hiv-remissie.
Met medicijnen is hiv goed te onderdrukken. Patiënten kunnen gewoon een normaal leven leiden, maar ze zijn daarmee niet genezen. Als ze stoppen met de medicijnen, steekt het virus gewoon weer de kop op.
Alle bekende gevallen van daadwerkelijke genezingen vonden plaats na een stamceltransplantatie. De patiënten kregen deze doordat ze naast hun hiv-infectie ook kanker hadden. Om die ziekte te bestrijden wordt soms zo’n transplantatie uitgevoerd. De patiënt krijgt dan stamcellen van een gezonde donor.
In bijna alle gevallen waarbij een hiv-infectie werd genezen, had de donor een zeldzame mutatie in een gen genaamd CCR5. Dit gen bevat de bouwinstructies voor een eiwit dat op het oppervlak van immuuncellen zit. Hiv gebruikt dat eiwit om de cel binnen te komen.
Eenmaal binnen, begint het virus zich te vermenigvuldigen, waarna de cel openbreekt en de virussen een nieuwe immuuncel zoeken om te infecteren. Doordat hiv juist het immuunsysteem aantast, kan het lichaam de infectie niet opruimen. Medicijnen zorgen ervoor dat het virus zich niet kan vermenigvuldigen, maar het blijft in leven en houdt zich schuil in immuuncellen.
Mensen met gemuteerd CCR5 produceren een eiwit dat niet functioneert. Hiv kan daardoor immuuncellen niet binnendringen. De cellen zijn daardoor immuun voor het virus.
Van (bijna) alle genen hebben we twee varianten, één van elke ouder. Om volledig immuun te zijn, heb je in beide varianten de mutatie nodig. In bijna alle genezingsgevallen had de stamceldonor dat dan ook. Maar in dit nieuwe geval, van de man uit Duitsland, konden de dokters geen geschikte donor vinden die een mutatie in beide varianten had. Uiteindelijk kreeg hij stamcellen van een vrouw met slechts één gemuteerd gen.
Toch bleek de man genezen van zijn hiv-infectie. Drie jaar na de operatie stopte hij met zijn medicijnen en ruim zes jaar later is het virus nog steeds niet opnieuw opgedoken. Toch is het moeilijk om met honderd procent zekerheid te zeggen dat hij genezen is. Het is mogelijk dat het virus nog steeds ergens verstopt zit, en op een gegeven moment alsnog ‘wakker’ wordt. Maar meestal gebeurt dat vrij snel nadat iemand stopt met de medicatie. Doordat deze man al zes jaar lang geen pillen slikt, durven dokters toch voorzichtig te stellen dat hij genezen is.
Schrijf je in voor onze gratis nieuwsbrief en ontvang elke donderdag het interessantste nieuws uit de wereld van wetenschap en technologie in jouw inbox.
Hoe het kan dat de man is genezen, zonder stamcellen te krijgen die immuun zijn, is nog onbekend. De onderzoekers hebben wel theorieën. Voor de operatie slikte de patiënt hiv-medicijnen, waardoor het aantal virussen in zijn lichaam erg laag was. Chemotherapie vóór de stamceltransplantatie doodde veel immuuncellen, waarin hiv zich verstopte. Bovendien zagen getransplanteerde donorcellen de overgebleven immuuncellen mogelijk als indringers en vernietigden ze die, inclusief het virus binnenin. De onderzoekers vermoeden dat hiermee zo goed als alle virussen zijn opgeruimd.
Het hielp waarschijnlijk dat zowel de donor als de man één gemuteerd variant van het CCR5-gen hadden. Mogelijk vormde dat toch een extra barrière voor het virus.
Volgens de onderzoekers laat deze casus zien dat een dubbele mutatie niet per se nodig is om iemand te genezen van een hiv-infectie. Dat maakt de groep met geschikte donors mogelijk een stuk groter.
Maar een stamceltransplantatie is niet voor iedereen weggelegd. Het is een nogal riskante operatie die alleen wordt uitgevoerd als een hiv-patiënt ook een levensbedreigende vorm van kanker heeft (die ook nog eens te behandelen moet zijn met een transplantatie, lang niet alle kankervormen zijn dat).
Onderzoekers zoeken wel naar andere manieren om hiv-infecties te genezen. Ze kijken bijvoorbeeld of het mogelijk is om het CCR5-gen te verwijderen uit het DNA van patiënten met hiv. Het geval van de Duitse man laat nu zien dat dit soort therapieën misschien ook al zullen werken als ze niet elke cel bereiken.
Bronnen: Nature, Nature News
Duik in de wereld van wetenschap, technologie en ruimtevaart met KIJK! Ontdek de meest fascinerende achtergronden, baanbrekende ontwikkelingen en de spannendste verhalen uit de ruimte.
Wil jij niets missen én profiteren van een scherpe aanbieding? Word nu lid van KIJK en lees meer voor minder!
