De een denkt meer in plaatjes dan de ander, maar nóóit iets visualiseren? Voor zo’n 1 procent van de bevolking is dat de realiteit. Pas zo’n tien jaar geleden kreeg de wetenschap belangstelling voor dit fenomeen, genaamd afantasie.
Denk eens terug aan je ontbijttafel van vanmorgen. Wat is het beeld dat in je opkomt? Is het mentale plaatje vaag of scherp? Zie je alle objecten op tafel helder voor je? Welke kleur hebben ze? Die vragen stelde de Britse psycholoog Francis Galton in de negentiende eeuw aan allerlei mensen. Tot zijn stomme verbazing kreeg hij ook reacties als: “Ik herinner me de ontbijttafel, maar zie hem niet.” Een enkeling liet weten het een rare suggestie te vinden om de woorden ‘mentaal beeld’ letterlijk te nemen; dat kón toch helemaal niet?
Lees ook:
Levenslange afantasie
Galton schreef zijn bevindingen over mensen zonder ‘geestesoog’ al op in 1880, maar daarna was er lange tijd weinig aandacht voor. Dat veranderde toen Adam Zeman, een neurowetenschapper van de Universiteit van Exeter in Engeland, er in 2015 een labeltje op plakte: afantasie. Zeman had een aantal jaar daarvoor een man onderzocht die na een simpele operatie niet meer visualiseerde. Hij zag bijvoorbeeld gezichten van familieleden niet meer voor zich als hij aan ze dacht, maar herkende ze moeiteloos als ze voor hem stonden. Toen Discover Magazine over de casus schreef, kreeg Zeman mails van mensen die zich in het verhaal herkenden. Met één opvallend verschil: zij zagen hun hele leven al geen beelden in hun hoofd.
Nadat de neurowetenschapper had gepubliceerd over deze ‘levenslange afantasie’, stroomde zijn mailbox pas echt vol. Nu, tien jaar later, heeft hij een database met duizenden mensen met afantasie en lopen er wereldwijd studies naar het fenomeen. Het lijkt erop dat zo’n 1 procent van de mensen helemaal niet visualiseert en 2 tot 6 procent maar heel vaag. Aan de andere kant van het spectrum zou zo’n 3 procent ‘hyperfantasie’ hebben: zij zeggen extreem scherpe beelden te zien, bijna zoals ze de echte wereld waarnemen. Hoe verschillen die groepen van elkaar en van iedereen ertussenin? En hoe werkt dat in het dagelijks leven: denken zonder beelden?
Dit is het begin van het artikel over afantasie. Lees het hele verhaal in het extra dikke zomernummer van KIJK. Bestel deze editie in onze webshop of eenvoudig via de knop hieronder.
Tekst: Anouk Broersma
Beeld: Designer491/Getty Images