In het noorden van Chili, waar de atmosfeer op zijn dunst en op zijn droogst is, wordt ’s werelds grootste radiotelescoop afgebouwd, die de hemel in een nieuwe kleur in kaart brengt. KIJK-verslaggever Bruno van Wayenburg bezocht de hoogvlakte.

“Niet rennen, niet snel met je hoofd draaien en flink diep blijven ademen”, zegt Laura Ventura. “En doe vooral een flink warme jas aan.” Vooral dat laatste lijkt een absurd advies in de droge woestijnhitte. Maar Ventura, een Chileense astronoom aangesloten bij de Europese astronomenorganisatie ESO, is bloedserieus als ze haar instructies geeft aan een ploegje journalisten dat omhoog wil, naar ALMA, de Atacama Large Millimet/submillimeter Array (ALMA).

Deze grootste radiotelescoop ter wereld bestaat uit zesenzestig samenwerkende radiotelescopen, prijskaartje 1 miljard euro. Het megaproject is gebouwd en betaald door de ESO, samen met de VS, Japan en Taiwan. Het geheel ligt in de Chajnantorhoogvlakte in de Chileense Atacamawoestijn, op 5200 meter hoogte, waar de ijle lucht sommige mensen flink kan opbreken. Daarom krijgen we eerst een medische test in het gebouwencomplex op 2400 meter hoogte, waar het meeste ALMA-personeel werkt.

Het gebeurt regelmatig dat iemand echt niet naar boven mag, heeft Ventura gezegd, voordat een arts onze bloeddruk en zuurstofsaturatie meet. Heel bloeddrukverlagend, zo’n waarschuwing. Maar zelfs de deelnemer met bloeddrukproblemen verschijnt uiteindelijk goedgekeurd én goedgemutst uit de krappe spreekkamer; waarschijnlijk een van de weinige spreekkamers waar dispensers met factor-50-zonnebrand aan de muren hangen. “Ruim opsmeren hoor”, drukt Ventura ons op het hart.

Die royale hoeveelheid zonnebrandcrème heeft alles te maken met de reden om ALMA juist op deze afgelegen plek te bouwen. De 12 meter grote schotels zijn ontworpen om submillimeterstraling uit het heelal te detecteren. Deze straling zit qua golflengte ergens tussen radiostraling en zichtbaar licht in, en biedt een nog nauwelijks bekeken venster op het heelal. Bijna overal op aarde is de atmosfeer namelijk ondoorzichtig voor zulke straling, die door water (en waterdamp) wordt geabsorbeerd. Behalve op een plek als Chajnantor, waar de lucht extreem droog is en waar je door de grote hoogte veel minder atmosfeer boven je hebt die de straling tegenhoudt. En waar dus ook de UV-straling onbarmhartig kan neerdalen op bezoekers, die zich braaf houden aan Ventura’s smeerinstructies.

Dit is het begin van een artikel te vinden in KIJK 11/2014. Dit nummer ligt in de winkel van 18 september tot en met 15 oktober.

Meer informatie:

• ALMA Observatory –  Surprising Spiral Structure Spotted by ALMA
• ALMA Observatory – ALMA rewrites history of universes stellar baby boom

Tekst: Bruno van Wayenburg