In 2024 hebben astronomen met de James Webb-telescoop raadselachtige rode stippen ontdekt in het heelal. Wat zijn deze stippen?
Ze doen een beetje denken aan piepkleine roestplekjes op de motorkap van je auto: de little red dots op de deepsky-foto’s van de James Webb-telescoop. Het gaat om raadselachtige, puntvormige objecten op kolossale afstanden in het heelal, die met de Hubble Space Telescope (de voorloper van Webb) nauwelijks te zien waren. Ze meten hooguit een paar honderd lichtjaar in diameter, en niemand weet precies wat het zijn.
Lees ook:
- Hebben wetenschappers voor het eerst donkere materie ‘gezien’?
- Astronomen lossen mysterie op: ‘missende’ materie van het universum gevonden
Beide verklaringen uitgesloten
De eerste little red dots (LRD’s) werden in 2024 gevonden door astronomen die op de Webb-foto’s op zoek waren naar verre sterrenstelsels. Een gesuggereerde verklaring is dat het hier gaat om een soort ‘oerstelseltjes’, met een actief zwart gat in het centrum. De waargenomen straling zou dan afkomstig zijn van extreem heet gas dat op kleine afstand rond dat zwarte gat draait. Maar de opvallend rode kleur is dan moeilijk te verklaren: heet gas zendt juist veel ultraviolet licht uit.
Misschien wordt de energierijke straling uit de directe omgeving van het zwarte gat geabsorbeerd door stof, opperen sommige kosmologen. Daarbij treedt namelijk ook roodverkleuring op. Maar ook dan is er een probleem: hoe kan er zo vroeg in de geschiedenis van het heelal al zo veel stof zijn ontstaan?
Een alternatieve verklaring voor de LRD’s is dat het juist kleine sterrenstelsels op leeftijd zijn. In een oud sterrenstelsel zijn de hete, blauwe sterren, die maar een korte levensduur hebben, al geëxplodeerd als supernova en blijven er alleen relatief koele, rode sterren over, die veel langer leven. Maar daar zou je er dan wel héél veel van nodig hebben om de waargenomen helderheid te kunnen verklaren.
“Van één little red dot, met de bijnaam ‘The Cliff’, zijn nu heel gedetailleerde waarnemingen beschikbaar”, zegt Anna de Graaff van het Duitse Max-Planck-Institut für Astronomie, “en daarvoor kunnen beide verklaringen uitgesloten worden…”
Mogelijke oplossing
Volgens De Graaff en haar collega’s zijn de vreemde rode stippen mogelijk ‘zwart-gat-sterren’, waarin een enorm zwaar zwart gat schuilgaat in het centrum van een grote gaswolk met een hoge dichtheid. “Maar dat er een miljard jaar na de oerknal al zwarte gaten bestonden die een miljoen keer zo zwaar zijn als de zon is niet zo makkelijk te verklaren”, zegt ze. Het mysterie van de kleine rode stippen is in elk geval nog niet uit de wereld.
Dit is slechts een van de vele ‘problemen’ binnen de kosmologie. In KIJK editie 1 van 2026 lees over nog zes verschijnselen die niet rijmen met de huidige theorieën en modellen. Bestel dit nummer in onze webshop, of eenvoudig via de knop hieronder.
Tekst: Govert Schilling