Vijf eeuwen oud is ze inmiddels, maar nog elk jaar duikt ze op in het nieuws: Mona Lisa. Met steeds weer een nieuw verhaal of een nieuwe ontdekking. KIJK ontrafelt het mysterie van de glimlachende dame. “Da Vinci nam de opdracht aan uit geldnood.”
“Mona Lisa was een man!” Met deze intrigerende headline stond de bekendste schepping van Leonardo da Vinci begin dit jaar weer eens in de krant. Volgens onderzoekers van het Italiaanse Comité van Cultureel Erfgoed bewijzen geheime letters en cijfers op het schilderij dat Salaí, de (mannelijke) leerling van Da Vinci, model stond voor het portret.
Het is het zoveelste onderzoek dat claimt dat de persoon op het schilderij niet Lisa Gherardini is, zoals algemeen wordt aangenomen. Deze keer menen Italiaanse deskundigen een piepkleine L en S in de ogen van de geportretteerde te hebben gevonden. Die zouden staan voor Leonardo en Salaí: de schilder en zijn leerling met wie de (volgens velen homoseksuele) Da Vinci een verhouding zou hebben gehad. Het Louvre, waar de Mona Lisa hangt, ontkent overigens dat er überhaupt lettertjes in de ogen van het portret staan. Het museum zegt dat de Italianen ook nooit het echte schilderij hebben onderzocht, maar alleen een hoogwaardige digitale kopie. De letters zouden slechts scheurtjes in het vernis zijn.
Voor Michael Kwakkelstein, Da Vinci-kenner en directeur bij het Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut (NIKI) in Florence, is het duidelijk. “Dat nieuwe onderzoek klinkt wel heel erg onzinnig. Allereerst: de identiteit van de Mona Lisa is al in 1550 heel duidelijk door de schilder en kunsthistoricus Giorgio Vasari beschreven. Hij stelt dat het ene Lisa Gherardini is die op het paneel is afgebeeld. Waarom zouden we daaraan twijfelen? Ik weet wel hoe dat gaat hoor; een of andere onderzoeker zegt dat Salaí op het schilderij staat. Die afbeelding vergelijken ze vervolgens met een ander portret van deze man. Natuurlijk zullen daar wat overeenkomsten in zitten. En over de verschillen zegt men dan dat Da Vinci een geïdealiseerde versie van zijn leerling schilderde. Ik geloof er niks van.”
Dit is het eerste gedeelte van een artikel uit KIJK 6/2011, in de winkel van 6 mei tot en met 2 juni.