We stampen wat uit de grond: steden, wegen, havens, wolkenkrabbers, vliegvelden… Maar soms maken mensenhanden iets dat je als een soort modern wereldwonder kunt beschouwen. In deze aflevering van de serie Wereldprojecten: het Panamakanaal, hoofdpijndossier van ingenieurs en planners.

Wat is de knapste menselijke prestatie ooit? De bouw van de Egyptische piramides? De maanlanding misschien? Niet volgens historicus David McCullough: hij is het meest onder de indruk van de aanleg van het Panamakanaal. “Dit was de grootste en kostbaarste menselijke inspanning ooit op aarde uitgevoerd”, schreef hij in zijn standaardwerk over het project, The Path Between the Seas uit 1977.

Het was zo veel meer dan alleen een technische prestatie. De aanleg bracht een wereldmacht in de problemen, Frankrijk, en bevestigde de superioriteit van een andere, de Verenigde Staten. Het beroofde Colombia van een belangrijk stuk grondgebied en leidde tot het ontstaan van een nieuw land: Panama. En de werkzaamheden waren veertig jaar lang niet uit het wereldnieuws te slaan.

Lees ook:

• Golden Gate Bridge: de brug die niet kon worden gebouwd
• Dit Japanse vliegveld op zee blijft maar zinken – hoe lang gaat dat nog goed?

Nachtmerrie

De Landengte van Panama, het strookje dat Zuid-­ en Midden-­Amerika met elkaar verbindt, sprak al eeuwen tot de verbeelding van ontdekkingsreizigers en wereldleiders. Hier kon op een smal stuk land heel Amerika worden overgestoken. Leg er een kanaal doorheen en je hoefde niet langer om Kaap Hoorn te varen om van de Atlantische Oceaan naar de Stille Oceaan te komen.

Sinds 1855 was de Panamaspoorweg de snelste verbinding tussen de ene oceaan en de andere. Die was gefinancierd door het Amerikaanse bedrijfsleven, maar ook veel Europese handelsmaatschappijen gebruikten dit spoor om grondstoffen als koffie, tabak, hout en ertsen vanuit Zuid­-Amerika vlot op een schip naar Europa te krijgen. Deze schepen vertrokken dan uit de Caribische havenstad Colón, het noordelijke eindpunt van de spoorlijn. Zo bezien is het niet vreemd dat in Frankrijk een plan ontstond om naast de spoorweg een kanaal te graven: dan hoefde vracht niet meer te worden overgeladen voor de reis over de landengte.

Een Amerikaanse expeditie had eerder weliswaar uitgewezen dat Nicaragua de beste plek voor zo’n doortocht bood, maar de Amerikanen waren huiverig voor de enorme kosten en de vele onzekerheden die met de aanleg gepaard zouden gaan. De Franse koning Napoleon III, liefhebber van megalomane werken, zette Ferdinand de Lesseps aan het werk in Amerika. Deze ingenieur had eerder met succes het Suezkanaal aangelegd. Die monsterklus in Egypte, afgerond in 1869, had De Lesseps weten te financieren door aandelen uit te geven.

Met behulp van graafmachines en transportbanden op stoomkracht had hij vervolgens in tien jaar tijd een vaarweg van 193 kilometer uitgegraven. Vergeleken daarmee was de Landengte van Panama met zijn 82 kilometer op papier een peulenschil. Dat was het goede nieuws.

Het slechte nieuws: het gebied dat doorkruist moest worden, was een ware nachtmerrie. Dicht regenwoud, steile kliffen, moerassen en levensgevaarlijke dieren maakten het uiterst moeilijk om er te reizen.

Dit is het begin van het artikel over de aanleg van het Panamakanaal. Het hele verhaal lees je in KIJK 9-2025. Bestel deze editie in onze webshop, of eenvoudig via de knop hieronder.

Tekst: Mark van den Tempel

Beeld: Gonzalo Azumendi/Getty Images