Als een taal voor een bepaalde kleur geen woord heeft, zien de sprekers die kleur dan ook niet? Het idee dat taal bepaalt hoe we denken, blijft fascinerend. Terwijl sommige onderzoekers er bewijs voor denken te hebben, vinden andere het complete onzin.

Linguïst Benjamin Lee Whorf dacht in de jaren dertig iets op het spoor te zijn: de Hopi-indianen in Arizona spraken niet over tijd. Hun taal had geen uitdrukkingen om over morgen of gisteren te praten, en geen werkwoordsvormen in de verleden of toekomstige tijd. Dan waren Hopi-sprekers vast ook minder geobsedeerd door tijd dan sprekers van andere talen? Whorf zag in die gedachte zijn theorie bevestigd: de taal die je spreekt, beïnvloedt hoe je tegen de wereld aankijkt. De Hopi’s leefden meer in het nu, dankzij hun taal.

Whorfs idee over taal en denken kreeg later het etiketje ‘Sapir-Whorfhypothese’, vernoemd naar hemzelf en zijn leermeester. Het was zijn analyse van de Hopi-taal die de theorie op de kaart zette. En dat terwijl de basis voor die analyse nogal mager was. Wat Whorf een ‘lange en zorgvuldige bestudering’ van de taal noemde, was in de praktijk een aantal gesprekken met één Hopi-spreker die in New York woonde.

Taalonderzoeker Ekkehart Malotki nam decennia later wel de moeite bij de Hopi op de koffie te gaan en schreef in 1983 het boek Hopi time. Daarin maakte hij gehakt van het verhaal dat Hopi-indianen geen tijdsbesef hebben. Hij beschreef alle manieren waarop zij praten over verleden, heden en toekomst – inclusief de werkwoordsvormen die volgens Whorf niet bestonden.

Voor critici was het reden om Whorfs theorie over taal en denken definitief van tafel te vegen, maar niet iedereen gaf op. De Amerikaanse psycholoog Lera Boroditsky stelde in 2011 in Scientific American dat er inmiddels voldoende bewijs is om op de ideeën van Whorf voort te borduren. Zijzelf draagt al jaren enthousiast bij aan het verzamelen van dat bewijsmateriaal.

Dit is een fragment van een artikel te vinden in KIJK 3/2015. Dit nummer ligt in de winkel van 19 februari tot en met 18 maart.

Hieronder een filmpje over fantasietalen als Elvish en Klingon:

Meer informatie:

• Youtube – Does language shape how we think? Linguistic relativity & linguistic determinism
• Slate – No, your language doesn’t influence how you experience the world (podcast)

Tekst: Anouk Broersma

Beeld: Loek Weijts