Driehonderd jaar geleden overleed Antoni van Leeuwenhoek. Met zijn zelfgemaakte en relatief eenvoudige microscopen onthulde hij een wereld die nog nooit iemand had gezien. Dat leverde hem de bijnaam ‘vader van de microbiologie’ op én zorgde ervoor dat hij nog altijd als een van de grootste wetenschappers ooit wordt gezien.

Op een zomerdag in 1674 dobbert de in Delft geboren amateurwetenschapper Antoni van Leeuwenhoek in een bootje op het Berkelse Meer, ten zuidoosten van de stad. Hij had de plaatselijke bevolking horen zeggen dat het water er daar maar vreemd uitziet: melkachtig en met groene wolkjes erin. Dat maakt hem nieuwsgierig. Hij haalt een fles tevoorschijn, vult die met het curieuze water en neemt het mee naar huis. Daar liggen zijn zelfgemaakte microscopen klaar. Zijn tijdgenoten mogen dan gefascineerd zijn door verre sterren en planeten, de Delftenaar zoekt het liever dichter bij huis op. Voorzichtig prepareert hij het watermonster en bekijkt het door een microscoopje. Wat hij dan ziet, had hij nooit voor mogelijk durven houden. “Ik zie allemaal kleijne diertgens!” roept hij uit. Daarmee zal Van Leeuwenhoek, die helemaal geen wetenschappelijke opleiding heeft genoten, de geschiedenis ingaan als de ontdekker van de microwereld.

Chic

Antoni van Leeuwenhoek werd op 24 oktober 1632 geboren als Thonis Philipszoon, het vijfde kind van Philips Antonyszoon en Margaretha Bel van den Berch. Toen hij wat ouder was, veranderde hij om onbekende redenen zijn achternaam. Vermoedelijk is die naam ingegeven door de Leeuwenpoort die op de hoek van zijn ouderlijk huis stond: op de Leeuwenhoek dus. En zo ging hij als Antoni Leeuwenhoek door het leven; het tussenvoegsel ‘van’ voegde hij er later aan toe, toen hij eenmaal een gevierd wetenschapper was. Want dat stond chic.

Wetenschapper werd hij pas relatief laat; rond zijn veertigste. Dat weten we dankzij de honderden brieven die hij uitwisselde met The Royal Society of London, de oudste wetenschappelijke academie die continu heeft voortbestaan en die al zijn ontdekkingen verifieerde. De eerste brief aan dit genootschap schreef Van Leeuwenhoek op 28 april 1673 – 350 jaar geleden.

Dit is het begin van het artikel over Antoni van Leeuwenhoek. Het hele verhaal kun je lezen in KIJK 9-2023 die vandaag bij abonnees op de deurmat valt en vanaf donderdag 17 augustus in de winkel te koop is.

Beeld: Rijksmuseum Boerhaave Leiden