10 december 2025 17:00
Tekening van iemand die vuur maakt met een vuurstenen vuistbijl en pyriet. Beeld: Craig Williams/The Trustees of the British Museum.
Archeologen hebben in Engeland sporen aangetroffen die suggereren dat vroege mensachtigen 400.000 jaar geleden al zelf vuur konden maken. Als dit klopt, is dit verreweg het oudste bewijs hiervoor.
Het kunnen aansteken van een vuurtje is een van de belangrijkste uitvindingen in de geschiedenis van de mensheid. Vuur bood de vroege mens talloze voordelen: het was warm, hield gevaarlijke dieren op afstand en maakte het mogelijk om te koken, waardoor een veel grotere verscheidenheid aan voedsel gegeten kon worden.
Maar sinds wanneer maken mensen vuur? Dat is niet duidelijk. Het is namelijk enorm moeilijk om onderscheid te maken tussen vuur dat door mensen is gemaakt en vuur dat op een natuurlijke manier is ontstaan, bijvoorbeeld na een blikseminslag. Typische sporen – zoals houtskool of verbrande materialen – zijn bovendien kwetsbaar en blijven meestal niet lang bewaard. Toch zijn er aanwijzingen dat mensachtigen in Afrika al minstens een miljoen jaar gebruikmaken van vuur, maar archeologen gaan ervan uit dat die vuren nog niet zelf aangestoken waren.
De oudste overtuigende sporen van het maken van vuur zijn gevonden in Frankrijk en zijn zo’n 50.000 jaar oud. Maar archeologen van het British Museum schrijven nu in Nature dat ze bewijs hebben gevonden dat mensachtigen al minstens 400.000 jaar zelf hun vuurtjes stoken.
Lees ook:
De onderzoekers troffen de vuursporen aan op een archeologische vindplaats nabij het Engelse dorpje Barnham, waarvan bekend is dat daar 400.000 jaar geleden vroege mensachtigen hebben geleefd. Een van de bodemlagen daar bestaat uit klei en op één plek was die klei roodgekleurd, wat suggereert dat het ooit heel heet is geworden.
Met geavanceerde technieken en gevoelige microscopen toonden de archeologen vervolgens aan dat de klei zelfs meerdere keren is verhit. Dit zou kunnen betekenen dat hier herhaaldelijk een vuurtje heeft gebrand. Zoiets gebeurt waarschijnlijk niet op natuurlijke wijze, aldus de onderzoekers.
Op dezelfde vindplaats troffen ze ook vuurstenen vuistbijlen aan, en die bevatten barsten die waarschijnlijk zijn ontstaan door hitte. Bovendien lagen er kleine stukjes pyriet – een ijzerhoudend mineraal. Door met vuursteen op een stuk pyriet te slaan, ontstaan er vonken, en daar kun je vuur mee maken. Extra opmerkelijk is dat pyriet amper voorkomt rond de vindplaats, wat mogelijk betekent dat mensachtigen het bewust hebben meegenomen.
Volgens de onderzoekers is de combinatie van de roodgekleurde klei, de vuurstenen vuistbijlen én het pyriet overtuigend bewijs dat de vroege mensachtigen die hier 400.000 jaar geleden leefden zelf vuur konden stoken.
Wil Roebroeks, archeoloog bij de Universiteit Leiden en niet betrokken bij de studie, vindt het een gedegen onderzoek. Volgens hem is het aannemelijk dat het vuur door mensachtigen is gemaakt, maar het is nog niet helemaal bewezen.
Roebroeks heeft daarom moeite met de kop van het wetenschappelijke artikel: Het vroegste bewijs voor het maken van vuur. Het maken van vuur is namelijk niet aangetoond, maar alleen afgeleid uit indirect bewijs.
Door met vuurstenen vuistbijlen op pyriet te slaan, ontstaan er kleine kenmerkende beschadigingen in het gereedschap. Zulke sporen zijn in Barnham niet aangetroffen, hoewel het ook mogelijk is dat die inmiddels zijn weggesleten. Toch kun je volgens Roebroeks daardoor niet met zekerheid zeggen dat dit het vroegste bewijs voor het maken van vuur is.
Er zijn overigens wel meer plekken in Europa gevonden die suggereren dat mensachtigen vanaf 400.000 jaar geleden vuur konden maken. Maar ook daarvoor is niet overtuigend aangetoond dat de kampvuren zelf zijn aangestoken. Bovendien is het ook mogelijk om vuur te maken door twee stukken hout langs elkaar te wrijven, maar dit laat nog minder sporen achter dan vuursteen en pyriet. Kortom: het blijft voorlopig nog wel even onduidelijk wanneer de eerste mensachtigen vuur leerden maken.
Bronnen: Nature, British Museum
Duik in de wereld van wetenschap, technologie en ruimtevaart met KIJK! Ontdek de meest fascinerende achtergronden, baanbrekende ontwikkelingen en de spannendste verhalen uit de ruimte.
Wil jij niets missen én profiteren van een scherpe aanbieding? Word nu lid van KIJK en lees meer voor minder!
