22 juli 2025 12:00
Twee pagina's uit het dagboek van Ivan Khripunov. Links een tekening van een straat in Oblast Rostov. Beeld: Aleksandr Krhipunov en Svetlana Bykova.
Liefde, vriendschap en verveling. Maar ook hongersnood, strafkampen en de dienstplicht hielden jonge dagboekschrijvers in Stalins Rusland bezig.
Ivan Khripunov was een gewone tienerjongen in de jaren 1930, maar hij groeide op in de Sovjet-Unie, dé bakermat van het communisme. En dat was niet mals, zo blijkt uit zijn dagboek. Dat dagboek én 24 andere werden geanalyseerd door Ekaterina Zadirko van de University of Cambridge. Ze publiceerde erover in het wetenschappelijke tijdschrift Slavic Review.
Lees ook:
De Sovjet-Unie was een eenpartijstaat die vanaf de oprichting in 1922 tot het uiteenvallen in 1991 werd geregeerd door de Communistische Partij. De staat nam de controle over van alle bestaande bedrijven. Welgestelde burgers werden als vijanden van de staat bestempeld en afgevoerd naar de Goelags, of strafkampen.
In de landbouw werden collectieve boerderijen opgericht en alle landbouwprojecten geconfisqueerd. Dat leidde in 1932 tot een grote hongersnood, waarbij miljoenen mensen stierven.
Het was een dramatische maar interessante tijd en dus genoeg reden om dagboeken uit die periode zorgvuldig te bestuderen. De dagboeken van tienerjongens zijn daarbij extra intrigerend omdat ze volgens Zadirko vaak op een literaire wijze werden geschreven.
Het dagboek van Khripunov bijvoorbeeld was vormgegeven volgens het literaire model van romanschrijver Maksim Gorki. Gorki was een socialist maar toch criticaster van het strenge communisme onder Lenin en later Stalin.
Khripunov begaf zich met zijn woorden op glad ijs. Hij besprak bijvoorbeeld taboes, zoals het leed dat de hongersnood veroorzaakte én over de oorzaak ervan. Bovendien maakte hij er geen geheim van dat zijn familie de zogenoemde tarwekoppen (spikes) oogstten, een praktijk die was verboden middels de beruchte Law of Three Spikelets. Khripunov schreef:
“De hongersnood brak niet uit vanwege de slechte oogst, maar omdat alle gewassen werden weggehaald. Omdat hij het graan niet wilde opgeven, werd onze vader naar Siberië (naar een Goelag, red.) gestuurd. Zonder brood en onze vader zouden we honger leiden. We verzamelden tarwekoppen (dat was verboden en vele keren namen de opzichters ze van ons af); we brachten de koren naar huis en bakten er taarten van.”
Naast het leed beschreef Khripunov ook de normale beslommeringen van een tienerjongen. Zoals verliefdheid, seks, vriendschappen en alle emoties die daarbij horen. Maar ook deelden hij en de andere dagboekschrijvers de struggle over hun beoogde toekomst.
“Deze jongens werd verteld dat ze alles konden worden zolang ze maar in de ‘socialistische utopie’ zouden passen”, vertelt onderzoeker Zadirko. “Ze stonden onder hoge druk om een soort heroïsch rolmodel te zijn in de Sovjetcultuur.”
Een aantal van de door Zadirko bestudeerde dagboeken eindigen abrupt wanneer hun schrijvers moesten toetreden tot het Rode Leger om te vechten in de Tweede Wereldoorlog. Ook Khripunov moest op zijn zeventiende zijn dienstplicht vervullen. Zijn laatste dagboekpagina dateert uit 1941. Vervolgens verdween hij; de precieze sterfdatum is onbekend.
“We moeten Sovjetlevens niet over-exotiseren”, besluit Zadirko. “De Sovjetideologie vormde mensen, maar ze waren niet compleet gehersenspoeld. De dagboeken tonen aan dat Sovjetmensen, waaronder tieners, veel dingen tegelijk waren en probeerden hun identiteit te bepalen en de wereld waarin ze leefden te begrijpen.”
Bronnen: Slavic Review, University of Cambridge via EurekAlert!
In elk nummer van KIJK Geschiedenis duik je in intrigerende verhalen over de rijke geschiedenis van de mensheid. Van eeuwenoude beschavingen tot beslissende momenten die onze wereld hebben gevormd.
Wil jij niets missen én profiteren van een scherpe aanbieding? Word nu lid van KIJK Geschiedenis en beleef het verleden voor minder!
