Elke zondag op de KIJK-site: een filmpje dat een legendarische gebeurtenis of een opmerkelijk vliegtuig uit de luchtvaartgeschiedenis laat zien. Deze keer: de ontwikkeling van een spectaculaire manier om mensen op te pikken.

Tijdens de Koude Oorlog deden de VS en de Sovjet-Unie opmerkelijk veel onderzoek op de Noordpool. Officieel voor heel nobele wetenschappelijke doeleinden, maar vaak waren de onderzoeksstations vermomde luisterposten. De Noordpool ligt lekker dicht bij het Russische vasteland en was dus heel geschikt om van daaruit het radioverkeer achter het IJzeren Gordijn af te luisteren. Bovendien werden met hydrofoons in het ijs de bewegingen van vijandelijke onderzeeboten gevolgd.

Maar het probleem was de toegankelijkheid. Want hoe krijg je het personeel op plekken die grote delen van het jaar voor vliegtuigen en ijsbrekers heel lastig te bereiken zijn?

Al in de jaren twintig bedacht de Amerikaan Lytle S. Brown een systeem waarmee vliegtuigen zonder te landen postzakken oppikten. En daar werd vervolgens tijdens de Tweede Wereldoorlog druk mee geëxperimenteerd om te kijken of je op die manier ook bijvoorbeeld neergehaalde piloten achter de vijandelijk linies vandaan kon plukken of schipbreukelingen kon redden.

Dat bleek lastiger dan verwacht. Er was altijd een flinke open plek nodig, en hoewel geprobeerd werd om de versnelling van 0 tot dik 200 kilometer per uur zo goed mogelijk op te vangen, begaf het Airborne Personel Pickup-systeem zich op de grenzen van wat een mens kan verdragen. Bij de eerste versies zou iemand op het moment suprême een vrij dodelijke klap van 17 g te verduren krijgen. Dat werd later door een betere kabel en een ander harnas teruggebracht tot 7 g, maar het bleef een onprettige ervaring. Toch werd paratrooper Alex Doster op 5 september 1943 voor het eerst op die manier opgepikt.

De ontwikkeling zette door en een nieuwere versie van het systeem werd onder meer gebruikt bij een poging om in 1952 een CIA-medewerker op te pikken die in Mantsjoerije contacten onderhield met anti-communisten. De missie mislukte doordat de Chinezen de C-47 uit de lucht schoten. Ondanks verschillende succesvolle missies, bleef het tobben met het Airborne Personel Pickup-system.

De Amerikaanse uitvinder en avonturier Robert Edison Fulton Jr bedacht in het begin van de jaren vijftig dat dit beter moest kunnen. Hij ontwikkelde in opdracht van de Amerikaanse luchtmacht, de marine en de CIA het Fulton Surface-to-Air Recovery system (STARS), ook wel Skyhook genoemd. In plaats van een haak achter en onder het toestel (en dus buiten het zicht van de vliegers) plaatste Fulton een v-vormige constructie op de neus van een P2V Neptune.

In 1958 had Fulton vrijwel alle problemen opgelost. In plaats van twee palen werd een weerballon gebruikt met daaraan een nylondraad die een trekkracht van 1800 kilo kon verdragen. Als er iemand moest worden opgepikt, werd een pakketje met hulpmiddelen gedropt en terwijl de man de nodige voorbereidingen trof (heliumballon vullen, oplaten en harnas aantrekken), bleef het vliegtuig rondcirkelen.

Schop onder je kont

Als de ballon eenmaal was opgelaten, vloog de piloot er onderdoor, de 150 meter lange draad werd met de hoorns op de neus naar een soort grijpmechanisme (het sky anchor) geleid dat meteen de ballon los sneed. Vervolgens werd de lijn door de pick-up crew met een haak opgepakt en naar een lier gebracht die de ‘passagier’ naar binnen trok. Marinier Levi W. Woods was de eerste die (bij wijze van proef) met de Fulton Skyhook werd opgepikt, een ervaring die hij omschreef als “een flinke schop onder je kont”.

De eerste operationele inzet van de Skyhook was tijdens operatie Cold Feet, De USSR had in die tijd verschillende ‘onderzoeksstations’ op grote ijsschotsen in het Noordpoolgebied. De Amerikanen vingen in maart 1962 op dat de Russen een van die stations, NP8, in allerijl moesten verlaten toen hun landingsbaan door spanningen in de ijsschots werd vernield.

Het Pentagon was erg nieuwsgierig naar de apparatuur die de Russen gebruikten en dus werden twee CIA-agenten met parachutes op NP 8 gedropt. 72 uur later werden de twee, samen met een flinke hoeveelheid Russische apparatuur, met behulp van het Fulton Recovery-systeem van de ijsschots gehaald.

Hoewel het een redelijk gevaarlijk systeem is, viel er in de zeventien jaar dat het werd gebruikt maar één dodelijk slachtoffer te betreuren. (In West-Duitsland tijdens een proef met een nieuwe versie.) Maar uiteindelijk werd de Skyhook door de tijd ingehaald. Het eind van de Koude Oorlog en de ontwikkeling van ‘langeafstands’-helikopters als de MH-53 Pave Low, de MH-47 Chinook en de MV-22 Osprey-tiltrotors zorgden ervoor dat de Skyhook in 1996 met pensioen werd gestuurd.

Bronnen: CIA, Damn Interresting

Beeld: Robert Edison Fulton Jr, USAF, US Navy