Vlak nadat de eerste mensen in steden gingen wonen, explodeerde de populatie bedwantsen. Ze waren mogelijk het eerste plaagdier dat mensen lastigviel.

Zo’n tienduizend jaar geleden gingen de eerste mensen in nederzettingen wonen. Dat bleek een gouden zet, want het aantal mensen op aarde nam plotseling razendsnel toe. Tussen toen en nu steeg de populatie van 5 miljoen naar 8,2 miljard. Maar steden waren niet alleen voor ons gunstig: plaagdieren als ratten en kakkerlakken konden er ook floreren. Toch hadden die dat pas relatief laat door. Ratten teisteren stedelingen nu zo’n vijfduizend jaar en kakkerlakken zelfs ‘pas’ tweeduizend jaar.

Een ander plaagdier was wel meteen van de partij. Onderzoekers van Virginia Tech schrijven in Current Biology dat de bedwants waarschijnlijk het eerste dier was dat een plaag vormde voor mensen.

Lees ook:

• Mensen hebben al eeuwenlang last van diarree-parasieten
• Vijf parasieten die dieren in zombies veranderen
• Parasiet maakt van wolf een dominante waaghals

Avontuurlijke bedwantsen

Bedwantsen kruipen al meer dan 100 miljoen jaar over de aarde, op zoek naar bloedmaaltijden. Ze waren vrij veerkrachtig en overleefden de asteroïde-inslag waardoor de dinosauriërs uitstierven. Toen zo’n 55 miljoen jaar geleden de eerste vleermuizen opkwamen, waren de bedwantsen al snel fan. Ze specialiseerden zich in het parasiteren van deze vliegende zoogdieren.  

Uit een genetische analyse van de onderzoekers blijkt dat een paar avontuurlijke bedwantsen zo’n 245.000 jaar geleden hun vertrouwde vleermuizen soms inruilden voor mensachtigen – waarschijnlijk neanderthalers – die in dezelfde grotten leefden.

Later, ongeveer 60.000 jaar geleden, verlieten mensen die grotten. Ze namen onbewust bedwantsen met zich mee en die specialiseerden zich vervolgens in het parasiteren van mensen. De vleermuis-bedwantsen verschillen daarom tegenwoordig genetisch gezien van de bedwantsen die het op ons hebben gemunt.

Goede keuze

Door de genetische variatie in het DNA van beide groepen te vergelijken konden de onderzoekers schatten hoe de grootte van de populaties de afgelopen tienduizenden jaren schommelde. En daaruit blijkt dat de avontuurlijke bedwantsen die samen met de mens de grotten verlieten een goede keuze hadden gemaakt.

Sinds de splitsing hadden beide groepen het zwaar. De temperatuur daalde en de wereld belandde in een ijstijd. De populaties krompen hard. Maar 13.000 jaar geleden keerde het tij voor de bedwantsen die hun bloedmaaltijden bij mensen haalden. De populatie groeide plotseling snel.

De stijging valt samen met het moment waarop de eerste mensen hun nomadische bestaan omwisselden voor een leven in nederzettingen. En dat is niet vreemd. Als mensen dichter op elkaar leven, wordt het voor bedwantsen natuurlijk veel makkelijker om hun volgende slachtoffer te vinden. Vooral bedden bleken een uitmuntende plek om te vertoeven.

De eerste nederzettingen waren klein. Vanaf ongeveer 7000 jaar geleden ontstonden de eerste grotere steden, bijvoorbeeld in Mesopotamië. De onderzoekers zagen dan ook dat het aantal bedwantsen toen voor de tweede keer explosief steeg.  

De populatie bedwantsen die trouw bij de vleermuizen bleef, is daarentegen tot aan de dag van vandaag blijven dalen.  

De eerste?

Volgens de onderzoekers zijn bedwantsen met oog op deze tijdlijn een goede kandidaat voor het eerste stedelijke plaagdier dat uitsluitend afhankelijk is van mensen. Maar niet iedereen is daar meteen van overtuigd. Veera Singham, een stedelijk entomoloog, zegt tegen Science dat er eerst vergelijkbare analyses nodig zijn voor andere plaagdieren, zoals luizen en vlooien, voordat de titel definitief naar bedwantsen gaat. “Toch denk ik dat de hypothese erg overtuigend is”, zegt hij. “Ik ben het er zeker mee eens dat ze een van de vroegste zijn.”

Eerste of niet, dit soort onderzoeken leren ons in ieder geval meer over hoe plaagdieren samen met ons zijn geëvolueerd en hoe ze zich hebben aangepast aan de mens. Dat zou kunnen helpen bij het verbeteren van strategieën om grote plagen te voorkomen.

Bronnen: Current Biology, Virginia Tech, Science

Beeld: CDC/Piotr Naskrecki

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!