26 november 2025 17:00
De voetbotten die in 2009 zijn gevonden. Beeld: Yohannes Haile-Selassie.
De vondst van deze 3,4 miljoen jaar oude voetbotten deed in 2009 heel wat stof opwaaien. Wetenschappers zijn er nu eindelijk achter van welke mensachtige ze waren.
In 2009 vonden paleo-antropologen 3,4 miljoen jaar oude voetbotten van een vroege mensachtige in Burtele in Ethiopië. Dit was groot nieuws. Wetenschappers gingen ervan uit dat er in die periode slechts één mensachtige in dit deel van Noordoost-Afrika leefde: Australopithecus afarensis, bekend van het wereldberoemde skelet Lucy en waarschijnlijk de voorouder van alle latere mensachtigen, waaronder de moderne mens (Homo sapiens). Maar de acht voetbotten bleken van een andere, nog onbekende soort te zijn.
Om een nieuwe mensachtige te kunnen beschrijven, heb je tanden of fragmenten van een schedel nodig. De eigenaar van de Burtele-voet bleef daardoor een mysterie. Onderzoekers vonden later in hetzelfde gebied tanden en kaakbotten. In 2015 beschreven ze daarmee wél een nieuwe soort: Australopithecus deyiremeda. Het was toen alleen nog niet duidelijk of de mysterieuze voet ook bij deze mensachtige hoorde.
De afgelopen tien jaar hebben de onderzoekers nog meer fossielen ontdekt, waardoor ze er nu wel vrij zeker van zijn dat de Burtele-voet van Au. deyiremeda was. Dat schrijven ze in Nature.
Lees ook:
Het grootste verschil tussen de voeten van Au. afarensis en Au. deyiremeda was de grote teen. Die van Au. afarensis leek meer op die van moderne mensen, terwijl die van Au. deyiremeda veel beweeglijker was, een beetje zoals een duim. Waarschijnlijk gebruikte de mensachtige die om in bomen te klimmen. Au. afarensis bracht daarentegen veel meer tijd op de grond door.
Tijdens het lopen zette Au. afarensis zich net als mensen af met zijn grote teen. Au. deyiremeda deed dat vermoedelijk met de teen daarnaast.
Met een chemische analyse van de tanden konden de onderzoekers het dieet van Au. deyiremeda achterhalen. Hij bleek vooral de bladeren, vruchten en noten van bomen, struiken en kruiden te eten, net als eerdere mensachtigen. Hoewel Au. afarensis dat ook af en toe at, vulde hij zijn dieet aan met tropische grassen en zegge. Volgens de onderzoekers waren de chemische verschillen in de tanden vrij duidelijk, wat erop duidt dat hun dieet flink verschilde.
Deze resultaten verklaren hoe de twee mensachtigen lange tijd in grofweg hetzelfde gebied konden leven. Vaak leidt concurrentie ertoe dat slechts één soort het overleeft, maar Au. deyiremeda en Au. afarensis concurreerden niet met elkaar. De een leefde voornamelijk in bomen en de ander juist op de grond. Bovendien hoefden ze niet te strijden om hetzelfde voedsel.
Beschrijvingen van nieuwe mensachtigen worden vaak met terughoudendheid ontvangen, deels doordat men vroeger veel te enthousiast was met het benoemen van nieuwe soorten. Ook Au. deyiremeda kon rekenen op scepsis. De toevoeging van de nieuwe tanden en de Burtele-voet leidt nu waarschijnlijk tot een bredere acceptatie, schrijft evolutionair-anatoom Fred Spoor in een commentaar dat samen met het wetenschappelijke artikel wordt gepubliceerd in Nature.
Heel voorzichtig beschrijven de onderzoekers in hun paper een opvallende theorie die je volgens evolutionair-anatoom Fred Spoor, niet verbonden met de studie, “tot nadenken zet”.
Au. afarensis wordt vaak gezien als de voorouder van alle latere mensachtigen, waaronder Au. deyiremeda (en de moderne mens). Maar de voetbotten van Au. deyiremeda lijken juist primitiever dan die van Au. afarensis.
De onderzoekers suggereren daarom dat het mogelijk is dat niet Au. afarensis, maar de iets oudere Australopithecus anamensis de voorouder is van Au. deyiremeda en alle latere mensachtigen. Au. afarensis zou daarmee slechts een doodlopende tak in de evolutionaire stamboom zijn en zijn iconische status verliezen.
Dit is voorlopig nog niet het geval. Om deze theorie meer kracht bij te zetten, zijn er voetbotten nodig van Au. anamensis om te kijken of die ook zo’n relatief primitieve voet had met een beweeglijke grote teen. Zulke fossielen zijn nog niet gevonden.
Bronnen: Nature, Nature News & Views, ASU via EurekAlert!
Duik in de wereld van wetenschap, technologie en ruimtevaart met KIJK! Ontdek de meest fascinerende achtergronden, baanbrekende ontwikkelingen en de spannendste verhalen uit de ruimte.
Wil jij niets missen én profiteren van een scherpe aanbieding? Word nu lid van KIJK en lees meer voor minder!
