Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Aardverschuivingen kunnen enorme schade aanrichten, bijvoorbeeld door hele dorpen weg te vagen. Maar wat veroorzaakt dit natuurgeweld?
Een passagierstrein in de Duitse deelstaat Baden-Württemberg is zondagavond ontspoord. Drie mensen kwamen daarbij om het leven en ongeveer vijftig mensen raakten gewond. Volgens een voorlopig onderzoek van de politie werd het ongeluk veroorzaakt door een aardverschuiving. Maar wat is dat? En waardoor wordt het veroorzaakt?
Een aardverschuiving is een natuurverschijnsel waarbij een grote hoeveelheid grond, rotsen, modder of puin van een helling schuift of valt. Er bestaan enorm veel variaties. Soms verschuift de grond met tientallen kilometers per uur en soms met slechts enkele centimeters per dag. En het kan een modderstroom zijn, maar ook een rotslawine of een grote plaat grond die in zijn geheel naar beneden glijdt.
Een aardverschuiving ontstaat wanneer de samenhang van de grond op een helling zwakker is dan de zwaartekracht, waardoor de grond naar beneden schuift. Hieronder sommen we de meest voorkomende oorzaken op – in veel gevallen is de echte oorzaak een samenspel van deze factoren.
Lees ook:
- Groenlandse aardverschuiving blijkt oorzaak van mysterieuze wereldwijde trillingen
- Opwarming van de aarde veroorzaakt mogelijk aardbevingen in de Alpen
Regen
Bij hevige regenval dringt er veel water de grond in. Deze raakt verzadigd en wordt zwaarder, waardoor die eerder naar beneden zal schuiven. Bovendien houden droge gronddeeltjes elkaar vast door wrijving. Water vermindert deze wrijving, waardoor de grond makkelijker wegglijdt over een helling. Soms sijpelt het regenwater de grond in totdat het een ondoorlatende gesteentelaag bereikt, waar het zich vervolgens ophoopt. Zo ontstaat er een natte, gladde laag waarover de bovenliggende grond goed kan schuiven.
Hevige regenval is vrij vaak de veroorzaker van een aardverschuiving. Die in Zuid-Duitsland ontstond bijvoorbeeld ook na zware onweersbuien waarbij in korte tijd 30 tot 40 millimeter regen viel.
Smeltende gletsjers op bergtoppen zorgen ook voor een toename van water in de ondergrond en kunnen vanwege dezelfde redenen dus ook de oorzaak van aardverschuivingen zijn.
Aardbevingen
Bij een aardbeving trilt de aarde. Dat kan de samenhang van de grond verstoren doordat gronddeeltjes bewegen. Stukken grond of rots kunnen hierdoor losraken en naar beneden glijden. Vooral als de grond al instabiel was, bijvoorbeeld door hevige regenval, kunnen aardbevingen aardverschuivingen tot gevolg hebben.
Vulkanen
Vulkanen zijn bedekt met materiaal dat tijdens uitbarstingen is uitgespuwd. Dat ligt vaak relatief los op de helling en kan dus makkelijk verschuiven, bijvoorbeeld door de aardbevingen die gepaard gaan met een uitbarsting. Door het explosieve karakter van uitbarstingen kan bovendien een deel van de vulkaan instorten.
Daarnaast kunnen hete gassen of lava de sneeuw of het ijs rond de bergtop laten smelten, waardoor plotseling veel water vrijkomt. Net als hevige regenval kan dit een mengsel van water, modder en vulkanisch as creëren dat naar beneden glijdt. Zogeheten lahars zijn enorm gevaarlijk: ze kunnen in extreme gevallen snelheden van meer dan 100 kilometer per uur bereiken en complete dorpen of bossen wegvagen.
Verwering en erosie
Verwering en erosie zijn twee natuurlijke processen die de grond en gesteenten afbreken en verplaatsen. In sommige gevallen kan dit de stabiliteit van een helling aantasten. Bijvoorbeeld doordat de voet van een berg door een rivier wordt weggesleten. Op een gegeven moment heeft de grond daarboven geen stabiele basis meer en wordt die door de zwaartekracht naar beneden getrokken.
De twee processen kunnen ook de samenstelling van de grond veranderen door bijvoorbeeld bodemdeeltjes weg te voeren, waardoor de bovenste laag ‘losser’ wordt en eerder verschuift. Verwering en erosie werken op de lange termijn en doen vaak het ‘voorwerk’ voor de andere oorzaken.
Menselijke oorzaken
Het risico op een aardverschuiving kan door menselijk toedoen flink toenemen. Ontbossing is bijvoorbeeld een grote risicofactor. Bomen houden de grond met hun wortels vast. Als een helling zijn vegetatie verliest, verliest hij ook zijn samenhang en kan hij veel makkelijker verschuiven.
Bij de aanleg van wegen en tunnels in bergachtig gebied moet vaak veel grond worden weggegraven – wat de stabiliteit kan aantasten. Hetzelfde geldt voor mijnbouw.
Daarnaast kan een gesprongen waterleiding of overbewatering van gewassen een aardverschuiving veroorzaken.
Permafrost
In mei van dit jaar werd het Zwitserse dorpje Blatten grotendeels verwoest door een grote aardverschuiving. De rotslawine viel op een gletsjer, die daardoor ook meekwam in de val. Het mengsel van steen en ijs bewoog daardoor nog veel sneller, waardoor de lawine extra verwoestend was.
De berghelling was al instabiel door jarenlange verwering en erosie. Klimaatverandering gaf waarschijnlijk een laatste zetje. In hoge bergwanden zit permafrost – bevroren grond die zelfs in de zomer niet ontdooit – en die houdt gesteenten als een soort lijm bij elkaar. Door de opwarming van de aarde smelt die permafrost, waardoor bergen hun stevigheid verliezen en aardverschuivingen zoals die in Blatten steeds vaker kunnen voorkomen.
Bronnen: Britannica, BGS