21 oktober 2025 09:00
Links: simulatie van het zicht van een patiënt met maculadegeneratie. Rechts: simulatie van het zicht van de patiënt, verbeterd met de PRIMA-oogprothese. Beeld: Palanker Lab/Stanford Medicine.
Door een kleine chip te implanteren in een oog dat door een aandoening bijna niks meer ziet, kunnen patiënten weer lezen.
Een kleine, draadloze chip die wordt geïmplanteerd in het oog en een hightech bril kunnen het zicht van mensen die door een oogaandoening bijna niks meer zien gedeeltelijk herstellen. Tijdens een klinische test konden 27 van de 32 deelnemers een jaar na de operatie weer lezen. Een internationaal team van onderzoekers, onder andere uit Nederland, beschrijft de oogprothese en de tests in het vakblad New England Journal of Medicine.
Lees ook:
Alle deelnemers hadden maculadegeneratie, een oogaandoening waarbij lichtgevoelige cellen in het centrale gedeelte van het netvlies van het oog afsterven, waardoor het zicht geleidelijk afneemt. Het gaat alleen om het centrale gezichtsveld, dat je gebruikt om scherp te stellen op details, zoals letters of gezichten. Het zogenoemde perifere gezichtsveld – alles wat je kunt zien zonder je ogen of hoofd te bewegen, maar waar je niet direct op focust – blijft vaak wel bestaan. Patiënten zijn dus niet volledig blind, maar zien zwarte schijven met daaromheen onscherp beeld (zie openingsfoto).
Wereldwijd hebben zo’n vijf miljoen mensen last van maculadegeneratie en de aandoening is de voornaamste oorzaak van blindheid onder ouderen. Momenteel is er nog geen behandeling beschikbaar. PRIMA, zoals de nieuwe oogprothese heet, biedt mogelijk een uitkomst.
PRIMA bestaat uit twee delen: een bril en een chip. Op de bril zit een camera die vastlegt waar de patiënt naar kijkt. In real time zet die de beelden om in infrarood licht en stuurt dat naar een kleine chip die is geïmplanteerd onder de dode cellen van het netvlies in het blinde oog. De chip zet dat licht om in elektrische signalen die vervolgens via de oogzenuwen naar de hersenen reizen. Het brein zet die weer om in beeld, net zoals het zou doen met signalen van ‘normale’ lichtprikkels. Met een los apparaatje kunnen patiënten in- en uitzoomen.
Het is belangrijk dat patiënten wel nog een perifeer gezichtsveld hebben, want die kunnen ze dan combineren met het kunstmatige centrale zicht, wat het gebruik van PRIMA vereenvoudigt. De bril zendt daarom ook infrarood licht uit, zodat het onzichtbaar is voor de intacte cellen.
De geïmplanteerde chip is een soort zonnecel, wat betekent dat het alleen licht nodig heeft om een elektrisch signaal op te wekken en dus draadloos functioneert. Eerdere oogprotheses hadden een externe energiebron nodig, waardoor er een kabel uit het oog liep.
Schrijf je in voor onze gratis nieuwsbrief en ontvang elke donderdag het interessantste nieuws uit de wereld van wetenschap en technologie in jouw inbox.
Het gebruiken van PRIMA vereist wel veel training. Het kan enkele maanden duren voordat patiënten het onder de knie hebben. Je kunt dit vergelijken met iemand die opnieuw moet leren lopen nadat hij een beenprothese heeft gekregen.
Van de 32 patiënten die tijdens klinische tests een jaar lang zijn gevolgd, konden 27 van hen uiteindelijk weer een beetje lezen. Ze kregen ook een oogmeting, door letters op een snellenkaart te lezen, waarbij de letters op elke regel iets kleiner werden. Patiënten konden dankzij PRIMA gemiddeld vijf extra regels lezen, voor één persoon waren dat er zelfs twaalf. Sommigen konden voor de operatie de kaart niet eens zien.
Sheila Irvine was een van de patiënten. “Ik wilde meedoen om volgende generaties te helpen, maar ik was ook altijd een boekenwurm en wilde weer kunnen lezen. Het implantaat is een nieuwe manier om door je ogen te kijken en het was ontzettend spannend toen ik na de operatie een letter begon te zien. Het is niet eenvoudig om opnieuw te leren lezen, maar hoe meer uren ik erin steek, hoe meer ik oppik. Het heeft een groot verschil gemaakt. Lezen neemt je mee naar een andere wereld, ik ben nu zeker optimistischer.”
Momenteel geeft PRIMA alleen nog zwart-witzicht, zonder grijstinten. Maar de onderzoekers werken aan software die het mogelijk moet maken om ook alle tinten grijs te kunnen zien. “Op nummer één in de wensenlijst van patiënten staat lezen, maar op nummer twee, op korte afstand, staat het herkennen van gezichten”, zegt onderzoeker Daniel Palanker in een persbericht. “En voor gezichtsherkenning zijn grijstinten nodig.”
De onderzoekers werken ook aan chips met een hogere resolutie. De resolutie is gelimiteerd door de grootte van de pixels op de chip. Momenteel zijn de pixels 100 micrometer breed, waardoor er 378 op de chip passen. Een nieuwere versie, die al wordt getest bij ratten, heeft pixels van 20 micrometer breed, waardoor er zo’n 10.000 op passen. Het zicht wordt daardoor een stuk scherper.
De onderzoekers willen ook kijken of mensen met andere vormen van blindheid, veroorzaakt door het verlies van lichtgevoelige cellen, baat kunnen hebben bij PRIMA.
Bronnen: New England Journal of Medicine, UCL, Stanford Medicine
Duik in de wereld van wetenschap, technologie en ruimtevaart met KIJK! Ontdek de meest fascinerende achtergronden, baanbrekende ontwikkelingen en de spannendste verhalen uit de ruimte.
Wil jij niets missen én profiteren van een scherpe aanbieding? Word nu lid van KIJK en lees meer voor minder!
