25 september 2025 15:00
De duizenden aardbevingen die voor onrust zorgden op Santorini begin dit jaar werden veroorzaakt door stijgend magma, zo blijkt uit onderzoek.
Op 6 februari van dit jaar werd de noodtoestand uitgeroepen op Santorini en naburige Griekse eilanden. In ongeveer een maand tijd werd de regio getroffen door ruim 28.000 aardbevingen, waarvan de sterkste een magnitude van 5 hadden. Onderzoekers weten nu wat deze aanhoudende zwerm van aardbevingen veroorzaakte. Ze schrijven erover in het tijdschrift Nature.
Lees ook:
Santorini is een vulkanisch eiland. Het grootste deel van de nog altijd actieve vulkaan ligt onder water, alleen de randen van de caldera (de komvormige krater van een vulkaan) steken boven het water uit. Daarop wonen zo’n 15.000 mensen en het eiland is ook een populaire vakantiebestemming.
De Santorini-vulkaan barstte voor het laatst uit in 1950. Dat speelde zich voornamelijk onder water af en had daardoor geen grote gevolgen. Maar de vulkaan kan wel degelijk dood en verderf zaaien. Zo’n 3600 jaar geleden veroorzaakte hij bijvoorbeeld een van de heftigste vulkaanuitbarsting uit de menselijke geschiedenis en droeg daarmee bij aan de ondergang van de Minoïsche beschaving op Kreta.
Toen Santorini eind januari werd wakker geschud door een onophoudelijke reeks aardbevingen, brak er dan ook onrust uit. Zouden de bevingen een voorbode zijn voor zwaardere aardbevingen of misschien zelfs een vulkaanuitbarsting? Autoriteiten vreesden ook voor tsunami’s. Uiteindelijk liep de aardbevingscrisis met een sisser af en werd de noodtoestand op 3 maart beëindigd.
Santorini ligt op de Helleense boog, een geologisch actieve zone tussen Griekenland en Turkije. Hier duikt de Afrikaanse aardplaat onder de Euraziatische plaat. Bij zulke zogeheten subductiezones ontstaan veel vulkanen en breuklijnen die aardbevingen kunnen veroorzaken. Slechts zo’n 7 kilometer ten noordoosten van Santorini ligt bijvoorbeeld de onderwatervulkaan Kolumbo.
Onderzoekers hebben nu data geanalyseerd van zowel de maanden voorafgaand aan de aardbevingen als tijdens de crisis zelf. Via satellietbeelden ontdekten ze dat de caldera van Santorini tussen juli 2024 en begin januari 2025 met zo’n 5 centimeter was gestegen. Er stroomde namelijk magma in het ondiepe magmareservoir onder Santorini. De regio was toen al een beetje onrustig, maar de aardbevingen waren vrij zwak – nog geen reden voor paniek.
Vanaf 27 januari nam de tektonische onrust abrupt snel toe. Uit analyses van de onderzoekers blijkt dat er toen 310 miljoen kubieke meter magma vanuit een reservoir op zo’n 18 kilometer diepte omhoog begon te bewegen. Daarbij stroomde de zogeheten magmatische dike door barsten in de aardkorst en maakte zelf ook nieuwe barsten om zijn pad voort te zetten. Dit veroorzaakte een hoop aardbevingen. Het bracht bovendien een soort kettingreactie teweeg: de trillingen activeerden andere breuklijnen in de regio, waardoor die ook aardbevingen gingen produceren.
Doordat het magma steeg, vonden de aardbevingen steeds dichter bij het aardoppervlak plaats. En over het algemeen geldt: hoe minder diep de aardbeving, hoe groter de gevolgen. Een paar weken lang steeg het magma snel, totdat het op zo’n 3 kilometer onder het aardoppervlak tot stilstand kwam.
De onderzoekers konden het verloop van deze stijging reconstrueren door een AI-programma de registraties van de duizenden aardbevingen te laten analyseren, waardoor ze snel de locatie en diepte ervan in kaart konden brengen.
Ze ontdekten nog iets interessants. Toen Santorini vóór de crisis iets begon te stijgen, daalde de zeebodem rond de Kolumbo-vulkaan juist. Volgens de onderzoekers is dit een teken dat de ‘magmapijpleidingen’ van de twee vulkanen met elkaar verbonden zijn. In hun wetenschappelijke artikel zetten ze uiteen dat Santorini en Kolumbo allebei een eigen ondiepe magmakamer hebben, maar dat ze een iets dieper gelegen reservoir delen.
De druk in dat gedeelde reservoir nam af toen een deel van het magma richting Santorini stroomde. Daardoor nam ook de druk in het ondiepe reservoir onder Kolumbo af, waardoor de grond daar begon in te zakken.
Het gedeelde reservoir wordt op zijn beurt weer aangevuld door een nog veel diepere magmavoorraad. De dike die daar vormde, bewoog langs het gedeelde reservoir, waaruit vervolgens magma stroomde om de dike aan te vullen. De druk in het gedeelde reservoir nam daardoor verder af, waardoor de druk in de ondiepe magmakamers van zowel Santorini als Kolumbo daalde, en de bodem op beide locaties enkele centimeters inzakte.
Door te achterhalen wat de oorzaak was van de aanhoudende aardbevingen, begrijpen geologen de ondergrond in deze regio iets beter. En met het inzicht dat Santorini en Kolumbo een ondergrondse verbinding hebben, kunnen wetenschappers de vulkanen beter monitoren en mogelijk eerder waarschuwen voor een eventuele uitbarsting.
Bronnen: Nature, Geomar via EurekAlert!
Openingsbeeld: Dan/Unsplash
Duik in de wereld van wetenschap, technologie en ruimtevaart met KIJK! Ontdek de meest fascinerende achtergronden, baanbrekende ontwikkelingen en de spannendste verhalen uit de ruimte.
Wil jij niets missen én profiteren van een scherpe aanbieding? Word nu lid van KIJK en lees meer voor minder!
