17 september 2025 13:54
De botten van dit skelet bevatten sporen van de oudst bekende vorm van mummificatie. Beeld: Yousuke Kaifu & Hirofumi Matsumura.
Duizenden jaren voor de eerste Egyptische mummies werden de doden in Zuidoost-Azië al gerookt om ze langer te bewaren.
Tussen 12.000 en 4000 jaar geleden mummificeerden jager-verzamelaars in Zuidoost-Azië hun doden. Daarvoor droogden ze hen uit door ze maandenlang boven een vuurtje te plaatsen. De gerookte, uitgedroogde lichamen ontbonden namelijk minder snel. Daarmee is dit het vroegste bewijs voor mummificatie, schrijven onderzoekers in het vakblad PNAS.
Lees ook:
Onderzoekers van onder andere de Nationale Australische Universiteit in Canberra bezochten tientallen prehistorische begraafplaatsen verspreid over Zuidoost-Azië en Zuid-China. Het viel hun op dat veel skeletten een onnatuurlijke houding hadden – vaak in een strakke, gehurkte positie. Ook vreemd: sommige botten hadden schroeiplekken.
De onderzoekers stonden voor een raadsel. Totdat archeoloog Hsiao-chun Hung plotseling moest denken aan een gebruik dat ze kent van de Dani, een hedendaagse inheemse bevolkingsgroep uit de hooglanden van Nieuw-Guinea. Zij bewaren hun doden door ze boven een vuurtje te roken totdat de huid helemaal zwartgeblakerd is, waardoor die minder snel vergaat. Ze plaatsen de mummies in een ruimte in hun huis en brengen ze naar buiten tijdens speciale gebeurtenissen.
De Dani blijken niet de enige hedendaagse bevolkingsgroep te zijn die hun doden mummificeren door ze te roken. De Anga uit Papoea-Nieuw-Guinea doen het ook, en bij hen duurt het rookproces soms wel drie maanden. Na afloop plaatsen ze de mummies in een nis in een bergwand. Ze geloven dat de geest van de overledene overdag vrij rondzwerft en ’s nachts terugkeert naar het gemummificeerde lichaam.
Zouden de botten uit de prehistorische begraafplaatsen een vergelijkbaar ritueel zijn ondergaan?
Die theorie bleek moeilijk te bewijzen. Want hoewel sommige botten schroeiplekken hadden, waren de meeste botten niet zwartgeblakerd. Dat is op zich niet gek als ze daadwerkelijk waren gerookt. Huid, spieren en andere weefsels zouden de botten namelijk beschermd hebben tegen de vlammen.
De zachte weefsels – die wel bewijs zouden kunnen vormen – zijn inmiddels vergaan. Door het roken blijven die weliswaar langer bewaard, maar na tientallen of honderden jaren vergaan ze toch, zeker als de mummies niet in een afgesloten kist liggen. Op het eerste gezicht was er dus geen overtuigend bewijs.
Daarom namen de onderzoekers een kijkje in de botten. Ze ontdekten toen dat bijna alle botten mineraalkristallen bevatten die alleen ontstaan bij verhitting. Dat maakt het aannemelijk dat de dode lichamen waren gerookt.
Waarschijnlijk werden de doden rechtop op een stellage boven het vuur geplaatst. Niet alle delen van de skeletten vertoonden namelijk evenveel sporen van verhitting. Zo had een van de skeletten voetbotten die enorm heet moeten zijn geworden, maar tanden die bijna geen sporen van hitte vertoonden.
Vanwege de opmerkelijke, gehurkte houding van de skeletten in de graven, denken de onderzoekers dat de jager-verzamelaars de dode lichamen vastbonden zodat de ledematen zo dicht mogelijk bij het lichaam zaten (zie afbeelding A hieronder).
De gerookte mummies zijn 4000 tot 12.000 jaar oud. Daarmee zijn dit verreweg de oudste mummies die we kennen. In het oude Egypte begonnen ze ‘pas’ 4500 jaar geleden met mummificeren. De voorheen oudste bekende mummies waren gevonden in Chili en zijn 7000 jaar oud. Maar de onderzoekers vermoeden dat het gebruik zelfs nog (veel) ouder is. Ze willen daarom nu nog oudere graven in Zuidoost-Azië gaan bestuderen.
“Mummificatie is een complex ritueel dat tijd, middelen en opzet vereist”, zegt Sarah Schrader, archeoloog bij de universiteit Leiden en gespecialiseerd in botresten. Men ging er daarom vanuit dat deze complexe begrafenisrituelen pas zijn ontstaan toen mensen op één vaste plek gingen wonen of begonnen met landbouw. “De nieuwe bewijzen in jager-verzamelaarsgemeenschappen verschuiven de tijdlijn van mummificatie nu naar achteren.”
Schrader is ook enthousiast over de methode die is gebruikt om de sporen van het rookdrogen in de botten aan te tonen. Ze denkt dat het interessant kan zijn om die ook te gebruiken om andere graven (opnieuw) te analyseren.
Bronnen: PNAS, The Conversation, De Volkskrant
In elk nummer van KIJK Geschiedenis duik je in intrigerende verhalen over de rijke geschiedenis van de mensheid. Van eeuwenoude beschavingen tot beslissende momenten die onze wereld hebben gevormd.
Wil jij niets missen én profiteren van een scherpe aanbieding? Word nu lid van KIJK Geschiedenis en beleef het verleden voor minder!
