Moeilijke beslissing ophanden? Lang was het advies: laat dat maar aan je onderbewustzijn over, want met wikken en wegen maak je het jezelf alleen maar lastig. Toch komen onderzoekers daar de laatste jaren op terug. Het onderbewustzijn blijkt namelijk niet bepaald slim – als het al bestaat.

Wat een buitenkans. Woningtekort of niet, er blijken studentenkamers vrij. Niet één of twee: maar liefst vier. Althans, dat is het verhaal waarmee studenten te maken krijgen in het experiment van psycholoog Ben Newell in Sydney. Tussen de kamers kiezen is ingewikkeld, want elke kamer heeft wild uiteenlopende voors en tegens. De een is wel zo praktisch met een eigen keuken, de ander heeft juist een ruimere slaapkamer. Maar de studenten moeten nu kiezen, want het semester aan Newells University of South Wales begint binnenkort.

Hoe maak je zo’n keus? Goed nadenken is een optie. Maak bijvoorbeeld een lijstje met alle plus- en minpunten van elke kamer. Maar de heersende gedachte onder psychologen was heel lang: denk er juist niet te veel over na. Ga even iets anders doen en laat je onderbewustzijn intussen het probleem kraken. Dat heeft veel meer denkkracht dan het bewuste en maakt daardoor betere keuzes, stelde de Nederlandse psycholoog Ap Dijksterhuis in zijn boek Het slimme onbewuste. Hij raadde dan ook iedereen aan om niet té bewust na te denken over complexe beslissingen. Een auto aanschaffen of een huis kopen? Laat dat maar aan je onderbewustzijn over.

Lees ook:

• Hebben we een vrije wil? Hersenwetenschappers zeggen van niet
• Ziet iedereen kleur hetzelfde? Nieuw onderzoek geeft meer inzicht

Onderbewuste blijkt toch bewust

Maar dat ziet Newell in zijn experiment niet gebeuren. Ongeacht de manier waarop de studenten beslissingen nemen – door even iets anders te doen of door een bewuste afweging te maken – hun keus is telkens min of meer hetzelfde. Het onderbewuste kiest in elk geval niet beter. “Aan het begin van mijn onderzoekscarrière dacht ik, vrij naïef misschien, dat het onderbewustzijn allerlei beslissingen kon nemen, maar nu blijkt het bewijs daarvoor niet bepaald sterk”, zegt Newell.

In zijn recente boek Open Minded zette de cognitief psycholoog, samen met vakgenoot David Shanks van University College London, meerdere studies naar het onderbewuste op een rij. De verrassende conclusie? Wat onderzoekers aanvankelijk als onderbewuste gedachten bestempelden, blijken bij nader inzien toch bewuste gedachten te zijn geweest. Met dat inzicht is een flinke kentering in de psychologie ingezet, waardoor er voor het onderbewustzijn steeds minder plek overblijft.

Dit is het begin van het artikel over het onderbewust zijn. Meer over het al dan niet bestaan ervan lees je in KIJK 10-2025. Bestel deze editie in onze webshop.

Tekst: Ronald Veldhuizen

Beeld: Shutterstock

Duik in de wereld van wetenschap, technologie en ruimtevaart met KIJK! Ontdek de meest fascinerende achtergronden, baanbrekende ontwikkelingen en de spannendste verhalen uit de ruimte.

Wil jij niets missen én profiteren van een scherpe aanbieding? Word nu lid van KIJK en lees meer voor minder!

Ga naar de aanbieding!