Er zijn heel wat benamingen voor de vervolging van de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Toch hoor je de laatste decennia meestal de benaming ‘Holocaust’. Waar komt dat woord vandaan?

De nazi’s noemden het de ‘Endlösung der Judenfrage’ (de definitieve oplossing van het Joodse vraagstuk). In de Engelstalige landen sprak men daarom van ‘Final Solution’, in Frankrijk van ‘Solution finale’ en in Zweden van ‘slutgiltiga lösningen’. In Nederland gebruikten deskundigen – onder wie de historicus Jacques Presser in zijn boek Ondergang – ook Endlösung, maar in de volksmond en de media bleef het hier heel lang simpelweg ‘de Jodenvervolging’. Toch hoor je de laatste decennia meestal de benaming ‘Holocaust’. Waar komt dat woord vandaan?

Lees ook:

• Wat is de langste belegering uit de geschiedenis?
• Waarom hadden de nazi’s geen atoombom ontwikkeld?
• Zijn er mensen levend uit de nazi-gaskamers gekomen?

Holokauston

Holocaust stamt af van het Oudgriekse holokauston, wat ‘geheel verbrand’ betekent. Het slaat op de gewoonte van de Grieken en de Romeinen om dieren aan de goden te offeren. Doorgaans was het vlees daarbij voor menselijke consumptie bestemd en werden de botten en de andere oneetbare delen verbrand.

Maar in sommige gevallen ging het hele dier in vlammen op. In de hedendaagse betekenis van een slachting onder mensen gebruikte de Schotse auteur Leith Ritchie het woord holocaust in 1833 voor het eerst. Hij deed dat in zijn beschrijving van een gruwelijke gebeurtenis uit 1142: honderden inwoners van het stadje Vitry-le-François kwamen toen om het leven in een kerk die door soldaten van de Franse koning Lodewijk VII in lichterlaaie was gezet. Rond 1916 begon het woord vaker op te duiken, in verslagen van de massamoord op Armeense christenen die zich destijds in het Ottomaanse Rijk afspeelde.

Shoah

Hoewel enkele Joodse publicaties al voor de Tweede Wereldoorlog met betrekking tot de antisemitische campagnes van de nazi’s over een holocaust spraken, duurde het tot de jaren zestig voordat het woord wat algemener werd – en dan nog vooral in wetenschappelijke literatuur. De ‘doorbraak’ naar het grote publiek kwam in 1978 met Holocaust, een Amerikaanse tv-serie over een Joods gezin in Hitlers Duitsland, met Meryl Streep in de hoofdrol.

Veel Joden wijzen de benaming overigens af; zij vinden dat je de onvrijwillige dood van miljoenen mensen niet als offer mag bestempelen. In het Hebreeuws wordt dan ook ‘Shoah’ gebruikt. Dat woord komt al voor in de Tenach (de Joodse Bijbel, oftewel het Oude Testament) en betekent ‘catastrofe’.

Deze vraag kon je vinden in KIJK 8/2020.

Ook een vraag voor de rubriek ‘KIJK antwoordt’? Mail hem naar [email protected]. 

Tekst: Leo Polak

Beeld: Silver Spoon/CC BY-SA 3.0

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!