Volgens het Dunning-Kruger-effect hebben mensen met beperkte vaardigheden of kennis de neiging om hun eigen competentie te overschatten. Maar bestaat dat effect echt? Mythbuster Ronald Veldhuizen zocht het uit.

De meeste Nederlanders denken dat ze goed zijn in autorijden. Beter dan gemiddeld zelfs. Dat kan natuurlijk niet, want maar 50 procent behoort tot de groep die hoger dan het midden scoort. Zelfoverschatting dus.

Er zou zelfs een speciaal soort zelfoverschatting bestaan, als je het managers en coaches vraagt: het Dunning-Kruger-effect. Volgens dat idee kan iemand zo incompetent zijn, dat ie niet in staat is om te snappen hoe slecht hij presteert ten opzichte van anderen. Het is een geliefde verklaring voor waarom sommige collega’s zo stellig allerlei onzin roepen tijdens vergaderingen, of voor hoe klimaatontkenners zeker lijken te weten dat er gauw een ijstijd komt.

Meer columns van Ronald Veldhuizen:

• ‘Mensen hebben geen uitlaatklep voor agressie’
• ‘De conservatieven reageren angstiger’

‘De beste groep kan zichzelf nauwelijks overschatten’

Toch blijft er van het Dunning-Kruger-effect verrassend weinig over als je het kritisch afpelt. Tuurlijk: de psychologen Justin Kruger en David Dunning, die de oorspronkelijke studie in 1999 in de Journal of Personality and Social Psychology publiceerden, hadden best een creatief experiment bedacht. Ze lieten psychologiestudenten testjes doen en vroegen ze na elke test hoe goed ze het hadden gedaan. De slechtst scorende groep, die gemiddeld zo’n 12 procent van de vragen goed beantwoordde, dacht dat ze beter dan gemiddeld waren en dus bij de 50 procent topscoorders hoorden. Die zelfoverschatting hadden de hoogste scoorders niet.

Maar door alleen naar de cijfers te kijken, wordt dat verhaal snel een probleem. Want als je hoog scoort – zeg, 90 procent goed – hou je weinig ruimte over aan de bovenkant om nog aan zelfoverschatting te doen. Stop lukrake scores en zelfinschattingen van studenten in een computer, en je zult puur wiskundig hetzelfde zien, toonden Eric Gaze en Ed Nuhfer van Bowdoin College aan. De beste groep kan zichzelf nauwelijks overschatten, maar de onderste groep heeft daar veel ruimte voor.

Verkiezingen

Een handjevol mega-zelfoverschatters in de laagste groep kan daarom de hele groepsscore vertekenen en omhoogtrekken, zelfs als veel mensen hun eigen score best redelijk weten te schatten. Dat is ook precies wat Gaze en Nuhfer zagen toen ze het experiment herhaalden met nieuwe proefpersonen en alle individuele scores doorrekenden; iets wat Dunning en Kruger nooit hebben gedaan.

Let wel: zelfoverschatting bestaat natuurlijk. Dat laten de automobilistenvragenlijsten wel zien. Maar het is niet zo dat mensen onder een bepaald niveau er automatisch aan lijden. Gelukkig maar, denk ik dan weer, bij de komende verkiezingen. Er zijn waarschijnlijk nog genoeg mensen die, als het aankomt op vaccinaties en klimaatverandering, hun eigen kennis niet boven die van de experts plaatsen.

Deze column van Ronald Veldhuizen staat ook in KIJK 9-2023. Bestel deze editie hier, of eenvoudig via de knop hieronder.