Tuurden pionierende astronomen als Galileo Galilei nog door handzame instrumentjes naar de kosmos, inmiddels zijn telescopen uitgegroeid tot kolossen met de afmetingen van sportstadions. Zo’n astronomisch paleis vol hightech-apparatuur bouw je niet zomaar even. Reden voor KIJK om af te reizen naar de hoogvlaktes van Chili voor een kleine inspectie van de grootste telescopen ter wereld.

Je zit helemaal alleen in een aardedonker voetbalstadion. Door het opengeschoven dak kijk je naar ontelbare fonkelende sterren. Je ogen wennen langzaam aan de nacht. Dan zie je onder je ineens geen grasveld, maar precies diezelfde sterrenhemel als boven je in ’s werelds allergrootste spiegel – bijna net zo groot als een voetbalveld. Een droom? Nee, dit ‘spiegelstadion’ wordt nu gebouwd. Van een afstandje kijk ik naar de berg waar de fundering al ligt en waar binnen vijf jaar een koepelvormig gebouw verrijst met een middellijn van 86 meter en een hoogte van 74 meter: de Extremely Large Telescope (ELT), de grootste optische telescoop ooit.

ELT

Waar de ELT moet komen, liggen nu nog kale, bruine bergen in een wijds landschap met een haast buitenaards karakter. De dichtstbijzijnde bebouwing is de Very Large Telescope (VLT) zo’n 20 kilometer verderop. Maar waarom liggen dit soort observatoria uitgerekend hier, in deze uitgestorven hoek van de planeet?

Samengevat: omdat je hier een kristalheldere blik op het universum hebt. Ik zag het met eigen ogen tijdens een nachtelijke excursie op een Noord-Chileense zoutvlakte: duizenden sterren in een adembenemende intensiteit – de Melkweg zoals ik hem nooit eerder had gezien. Niet zo gek, want dit dunbevolkte gebied genereert nauwelijks lichtvervuiling en op deze hoogte (tot 7000 meter) is er minder atmosfeer waar telescopen ‘doorheen moeten kijken’. Ook kent de bergketen veel onbewolkte nachten en valt er nauwelijks neerslag. Redenen genoeg dus om juist hier dit soort gigantische machines te bouwen.

Het oog waarmee de ELT vanaf 2025 de hemel bestudeert, zal bestaan uit bijna duizend nauwkeurig geplaatste zeshoekige spiegels die het licht van exoplaneten en sterren opvangen en weerkaatsen naar andere spiegels. Het licht bereikt uiteindelijk geavanceerde instrumenten die het analyseren. Zo pikt de ELT objecten op die we nu nog niet kunnen zien. De mensheid krijgt als het ware een splinternieuwe bril om het universum mee te verkennen. De reis van KIJK naar de beste telescopen ter wereld begint in Nederland bij de hightech-industrie en eindigt op de toppen van het Andesgebergte.

Dit is het begin van het artikel ‘Het grootste oog ter wereld’ te vinden in KIJK 1/2020. Deze editie ligt in de winkel vanaf 19 december tot en met 22 januari.

Meer informatie:

• ESO Netherlands: The Extremely Large Telescope
• VideoFromSpace: Extremely Large Telescope Could Unlock Secrets Of Alien Planets – How It Works 
• Great Big Story: Building the World’s Largest Telescope

Tekst: Roel van der Heijden

Openingsbeeld: L. CALÇADA/ACE CONSORTIUM/ESO

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!