20 oktober 2025 11:59
In ARTIS gaan ’s nachts alle lampen uit, en dat is een groot contrast met de rest van Amsterdam. Beeld: ARTIS.
ARTIS is de eerste Urban Night Sky Place van Europa – en de eerste dierentuin ter wereld die het donker beschermt.
Tussen de felle gloed van straatverlichting, reclameborden en autoverkeer heeft Amsterdam sinds kort een opmerkelijke uitzondering: een rechthoekige donkere plek. Niet in een afgelegen natuurgebied, maar midden in de stad – in ARTIS. De dierentuin is vandaag officieel erkend als Urban Night Sky Place door DarkSky International. Daarmee is het park niet alleen de eerste locatie in een Europese hoofdstad met dit keurmerk, maar ook de eerste dierentuin ter wereld die zich officieel ambassadeur van het donker mag noemen.
“Een stad veroorzaakt veel lichtvervuiling, maar juist daarom kunnen we als ARTIS een voorbeeld stellen”, zegt Savitri Groag, coördinator Duurzaamheid. “We willen laten zien dat zelfs in het hart van de stad het nachtelijk donker beschermd kan worden.”
Lees ook:
Het traject begon in 2020 tijdens de landelijke Nacht van de Nacht, toen ARTIS meedeed aan de campagne om lichtvervuiling terug te dringen. De boodschap sloeg aan: ook in de stad is donker waardevol – voor dieren, planten én mensen.
Daarna volgden vijf intensieve jaren van onderzoek, beleid en techniek. Om in aanmerking te komen voor het keurmerk van DarkSky International moet een locatie namelijk voldoen aan strikte eisen: van meetbare vermindering van lichtvervuiling tot beleid voor energiegebruik, verlichting en educatie. “We kregen onze eerste aanvraag bij DarkSky terug als een scriptie met rode strepen”, zegt Groag lachend. “Educatief stonden we altijd sterk, maar technisch moest ons licht echt beter.”
Inmiddels zijn oude lampen verwijderd, armaturen vervangen en sensoren geplaatst. “Onze collega’s bellen nu als ze zien dat ergens nog een lamp brandt. Dat is misschien wel de grootste winst: iedereen denkt mee.”
Het belang van duisternis is wetenschappelijk onderbouwd: nachtlicht verstoort biologische ritmes, desoriënteert dieren en beïnvloedt ook de gezondheid van mensen. “Donker heeft een cruciale functie voor planten, dieren én mensen”, zegt Groag. “Door het licht uit te doen, geven we de natuur haar ritme terug.”
Het traject leverde niet alleen een keurmerk op, maar ook nieuwe kennis. Als onderdeel van het BioClock-consortium van de Universiteit Leiden onderzoekt ARTIS hoe dieren reageren op kunstlicht. In het park hangen sensoren en lichtmeters bij verschillende soorten, van apen tot flamingo’s. Zo wordt ARTIS onverwacht ook een laboratorium voor licht en donker – een wetenschappelijke bijvangst van het streven naar een donkere dierentuin.
Ook internationaal wordt de stap van ARTIS geprezen. Dan Oakley, vertegenwoordiger van DarkSky International: “Dat juist in een dierentuin midden in de lichtrijke stad Amsterdam de nachtelijke hemel wordt beschermd én uitgelegd aan een groot publiek, is van enorme waarde. Hopelijk volgen andere stadsdierentuinen dit voorbeeld.”
Vanaf dit najaar organiseert ARTIS avondopenstellingen, speurroutes voor kinderen en rondleidingen door speciaal opgeleide vrijwilligers. De bezoekers starten in het Planetarium, waar ze de volle sterrenhemel zien die boven Amsterdam bijna verdwenen is.
“Het enige stukje ongerepte natuur dat je altijd kunt zien, zit boven je hoofd”, zegt Milo Grootjen, hoofd van het Planetarium. “In de stad zie je door alle verlichting nog maar een paar honderd sterren, terwijl een écht donkere hemel er duizenden toont. In ARTIS kun je een stukje van die verloren sterrenhemel terugkrijgen.”
Wereldwijd zijn er ruim 240 erkende Dark Sky Places – van afgelegen natuurparken tot stedelijke gebieden. De categorie Urban Dark Sky Place is relatief nieuw: volledig donker wordt het er niet, maar juist in dichtbevolkte steden kan bewustwording het grootst zijn.
DarkSky International ontstond in 1988 in Arizona, toen astronomen alarm sloegen over de verdwijnende sterrenhemel. Inmiddels is de organisatie uitgegroeid tot een wereldwijde beweging die de nacht wil beschermen tegen overmatig kunstlicht.
Voor Groag is het keurmerk een beginpunt. “We hopen dat andere dierentuinen en steden volgen. Meer licht is niet per se veiliger. Het gaat om slim licht – lampen die meebewegen met de natuur, met sensoren of dimmers, en alleen waar het echt nodig is.”
Met een glimlach vat ze het samen: “Naast het Red Light District heeft Amsterdam nu ook een No Light District. Als de stad dat omarmt, kan het een symbool worden van hoe vooruitgang ook ruimte kan laten voor duisternis.”
Aanstaande zaterdag 25 oktober viert ARTIS de landelijke Nacht van de Nacht met een bijzondere avondopenstelling. Bezoekers kunnen in het donker dwalen door het park, luisteren naar nachtgeluiden en sterrenbeelden ontdekken onder begeleiding van gidsen. Tickets zijn beperkt beschikbaar via artis.nl.
Tekst: Lucas Ellerbroek
Beeld: ARTIS
Duik in de wereld van wetenschap, technologie en ruimtevaart met KIJK! Ontdek de meest fascinerende achtergronden, baanbrekende ontwikkelingen en de spannendste verhalen uit de ruimte.
Wil jij niets missen én profiteren van een scherpe aanbieding? Word nu lid van KIJK en lees meer voor minder!
