Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
De pest was eeuwenlang een van de dodelijkste ziektes in Europa. Onderzoekers hebben nu ontdekt welk gen ervoor zorgde dat de pestbacterie zich zo lang kon blijven verspreiden.
Toen de Zwarte Dood in 1347 toesloeg, had niemand kunnen vermoeden dat binnen vijf jaar een derde van de Europese bevolking zou overlijden. Deze pestuitbraak is tot op de dag van vandaag de dodelijkste pandemie uit de geschiedenis, en de bacterie bleef Europa nog eeuwenlang teisteren.
Hoewel de ziekte inmiddels uit Europa is verdwenen, duikt de pestbacterie Yersinia pestis vandaag de dag nog steeds op in andere delen van de wereld. Maar de specifieke bacteriestam die de Zwarte Dood veroorzaakte, is inmiddels uitgestorven.
Onderzoekers van McMaster University (Canada) en het Franse Pasteur-instituut hebben de evolutionaire veranderingen van deze bacterie in kaart gebracht. Hun conclusie? Eén enkel gen is ontzettend belangrijk geweest voor het succes van de ziekteverwekker.
Lees ook:
- Verklaring voor plotselinge pestuitbraken in ratten gevonden?
- De pest nog altijd zichtbaar in onze immuniteitsgenen
Het ontstaan van de Zwarte Dood
De pest van 1347 werd veroorzaakt door een bacteriestam die afstamt van dezelfde ziekteverwekker als de Pest van Justinianus – een eerdere pandemie die tussen 541 en 543 het Byzantijnse Rijk trof. Deze bacteriestam verdween na ongeveer drie eeuwen.
De Zwarte Dood werd veroorzaakt door een mutatie van die eerdere bacterie, afkomstig uit geïnfecteerde knaagdierpopulaties. Die mutatie splitste zich uiteindelijk op in twee hoofdlijnen. Een daarvan is de voorouder van alle pestbacillen die tegenwoordig nog bestaan – de ander stierf begin negentiende eeuw volledig uit.
Het pla-gen
Om erachter te komen hoe de bacterie van de Zwarte Dood honderden jaren lang kon overleven, analyseerden de onderzoekers honderden DNA-monsters van middeleeuwse én moderne pestslachtoffers. Hun aandacht ging vooral uit naar één gen: pla.
Dit gen zorgt ervoor dat de bacterie zich in hoog tempo kan dupliceren, zodat hij via het immuunsysteem naar de lymfeknopen kan reizen. Vanuit daar verspreidt de bacterie zich door de rest van het lichaam en veroorzaakt het de beruchte builen.
Minder dodelijk, wel meer infecties
Uit de genetische analyse bleek dat de bacteriën van latere pestuitbraken minder pla-genen bevatten. Dat maakte de ziekte 20 procent minder dodelijk dan de originele Zwarte Dood, maar de infectie duurde wel langer. De gastheer bleef dus langer in leven, waardoor de bacterie meer kans had om zich te verspreiden.
Vooral zwarte ratten in dichtbevolkte steden speelden een sleutelrol in de ziekteverspreiding, omdat ze met zovelen waren – en zich dicht bij de mens bevonden. Daarnaast zijn ze uitermate gevoelig voor Y. pestis. Voor de ziekteverwekker was het belangrijk dat de rattenpopulatie op peil bleef, anders had hij geen gastheer meer.
“De afname van pla kan een reactie zijn op veranderingen in de grootte en dichtheid van knaagdier- en mensenpopulaties”, legt paleogeneticus Hendrik Poinar uit. “We moeten niet vergeten dat de pest in de eerste plaats een epidemie onder ratten was. Mensen waren slechts toevallige slachtoffers.”
Moderne varianten
De onderzoekers zagen dat in sommige moderne varianten van de pest ook een afname van het pla-gen te vinden is. In de collectie van het Pasteur-instituut vonden ze drie moderne stammen met een verminderd aantal pla-genen.
“Een van de meest interessante aspecten van ons onderzoek was de mogelijkheid om een eigenschap te onderzoeken die voor het eerst werd waargenomen bij uitgestorven peststammen, en die die we nu voor het eerst experimenteel kunnen testen bij levende hedendaagse bacteriestammen”, vertelt onderzoeker Guillem Mas Fiol.
Bronnen: Science, EurekAlert!
Beeld: EzumeImages/iStock/Getty Images