04 december 2025 17:00
Volgens een nieuwe studie zorgde een vulkaanuitbarsting voor een kettingreactie aan gebeurtenissen die uiteindelijk de Zwarte Dood naar Europa brachten.
De Zwarte Dood was een van de dodelijkste pandemieën ooit. Volgens sommige schattingen stierf tussen 1347 en 1353 tot wel 60 procent van de Europese bevolking. De pandemie werd veroorzaakt door de pestbacterie Yersinia pestis, maar hoe deze bacterie Europa bereikte, is nog altijd onduidelijk.
Een historicus en een klimaatwetenschapper komen nu in het vakblad Nature Communications Earth & Environment wel met een nieuwe theorie. Volgens het duo barstte er een aantal jaar voor de start van de Zwarte Dood een of meerdere vulkanen uit. Dit zorgde ervoor dat het in Zuid-Europa flink afkoelde en natter werd. Oogsten mislukten, wat leidde tot hongersnood. Een aantal Italiaanse stadstaten, zoals Venetië, Genua en Pisa, besloot daarom graan te importeren vanuit een regio rond de Zwarte Zee. Maar de handelaren namen niet alleen levensreddend graan mee naar Zuid-Europa, maar ook vlooien die besmet waren met de pestbacterie…
Lees ook:
Het idee dat besmette vlooien via graanhandel naar Europa zijn gehaald is niet nieuw. Wetenschappers vermoeden dat de pestbacterie die de Zwarte Dood veroorzaakte zijn oorsprong vond in woestijnratten in Centraal-Azië. En uit historisch onderzoek is bekend dat Italiaanse stadstaten in 1347 graan kochten van de Gouden Horde (een Mongools rijk met Turkse invloeden) rond de Zee van Azov (een noordelijke randzee van de Zwarte Zee).
Dat was opvallend want veel van de Italiaanse stadstaten waren in conflict met de Gouden Horde en het was verboden om te handelen met het rijk. Maar in 1347 werd dat handelsverbod opgeheven. Blijkbaar was er dringend graan nodig, maar historici weten niet precies waarom. Volgens de twee onderzoekers komt dat dus mogelijk door een hongersnood.
Schrijf je in voor onze gratis nieuwsbrief en ontvang elke donderdag het interessantste nieuws uit de wereld van wetenschap en technologie in jouw inbox.
En die hongersnood zou weer het gevolg zijn van een of meerdere vulkaanuitbarstingen. Ze kwamen tot deze conclusie toen ze jaarringen van bomen in onder andere de Spaanse Pyreneeën bestudeerden. Uit die ringen konden ze aflezen dat de zomers van 1345, 1346 en 1347 in Zuid-Europa erg koud en nat waren. Hoewel een enkel koud jaar niet uitzonderlijk is, zijn meerdere koude zomers achter elkaar erg ongewoon. Volgens de onderzoekers zou dit veroorzaakt kunnen zijn doordat vulkanisch as in de atmosfeer een deel van het zonlicht blokkeerde.
Deze theorie wordt kracht bijgezet door een aantal historische bronnen, waaruit zou blijken dat het deze jaren flink bewolkt was en dat maansverduisteringen veel donkerder waren dan normaal. Welke vulkaan of vulkanen er dan zouden moeten zijn uitgebarsten, is niet bekend.
De onderzoekers geven toe dat ze hun theorie niet honderd procent hard kunnen maken. Ze noemen het dan ook een mogelijke verklaring. Maar als de besmette vlooien inderdaad via graanschepen arriveerden in de havens van het Middellands Zeegebied, kon de pestbacterie zich vanaf daar snel door Europa verspreiden, bijvoorbeeld via ratten en handelsroutes.
Vervolgens roeide de pest in slechts een paar jaar tijd ongeveer de helft van de Europese bevolking uit. En dat had grote gevolgen die zelfs vandaag de dag nog merkbaar zijn. Drie jaar geleden bleek bijvoorbeeld dat de effecten van de pest en de Zwarte Dood nog altijd zichtbaar zijn in de immuniteitsgenen van Europeanen.
Bronnen: Nature Communications Earth & Environment, University of Cambridge via EurekAlert!
Beeld: Victor Habbick Visions/Science Photo Library
Duik in de wereld van wetenschap, technologie en ruimtevaart met KIJK! Ontdek de meest fascinerende achtergronden, baanbrekende ontwikkelingen en de spannendste verhalen uit de ruimte.
Wil jij niets missen én profiteren van een scherpe aanbieding? Word nu lid van KIJK en lees meer voor minder!
