23 oktober 2025 14:56
In een woonwijk in Wales ontstond er eind 2024 plotseling een zinkgat van zo´n 12 meter diep. Beeld: WhitcombeRD/Getty Images.
De A12 tussen knooppunt Velperbroek en Duiven, in de richting van Duitsland, moest in de ochtend van 23 oktober gesloten worden vanwege een zinkgat in de binnenberm. In 2018 schreef KIJK een artikel over zinkgaten. Dat kun je hieronder nu gratis lezen.
Een groepje mensen staat nietsvermoedend op de bus te wachten, als de grond zich opeens opent en ze allemaal een aantal meter omlaag vallen. Een man ligt rustig te slapen en wordt plotseling opgeslokt door de aarde. Een cementwagen zinkt zomaar weg in de straat.
Het lijken scènes uit een spannende rampenfilm, maar het zijn stuk voor stuk waargebeurde verhalen: vijf mensen bij een bushalte in de Chinese stad Harbin, Jeffrey Bush uit de staat Florida (die trouwens nooit is teruggevonden) en een cementwagen in het Russische Volgogradskaya – ze zakten allemaal zomaar weg in de grond.
Gaten die plotsklaps in het aardoppervlak ontstaan, noemen we sinkholes of zinkgaten, en ze lijken steeds vaker voor te komen. Maar is dat ook zo? Moeten we er in Nederland ook voor op onze hoede zijn? En is er iets aan te doen? KIJK ging op onderzoek uit.
“Zinkgaten ontstaan op verschillende manieren, zowel door menselijke activiteit als door natuurlijke processen”, vertelt Ronald van Balen, geomorfoloog aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Het grootste risico om door een natuurlijk zinkgat te worden opgeslokt loop je in gebieden waar oplosbaar gesteente (zoals kalk, zout of gips) in de ondergrond zit, en waar grondwater langs breukvlakken of barsten in dat gesteente stroomt. Het vaak wat zure water tast het gesteente aan of lost het op en voert het af. Vooral kalkbodems zijn kwetsbaar, omdat kalk snel reageert met zuur. Florida ligt bijvoorbeeld op een kalklaag en daar vormen zich honderden zinkgaten per jaar, geregeld zelfs zo groot dat er hele huizen in verdwijnen.
Als gesteente oplost of wegspoelt, vormt zich langzaam maar zeker een ondergrondse holte of grot. “Als het dak van die grot te dun wordt om het gewicht van de bovenliggende gesteentelaag te dragen, stort te boel in”, zegt Van Balen. Dat gebeurt vaak op het moment dat het gewicht op de deklaag even toeneemt, bijvoorbeeld door een vrachtwagen, een hevige regenbui of soms zelfs slechts door een enkele wandelaar.
“Dit soort verborgen holtes zullen in de toekomst sneller ontstaan”, zegt Van Balen. Hij legt uit dat het warmer en vochtiger wordt door de klimaatverandering en dat ondergrondse chemische reacties daardoor versnellen. Maar hij voegt er meteen aan toe dat we daar voorlopig niks van merken. De grotten groeien maar enkele centimeters per eeuw. “Het enige dat snel gaat, is het uiteindelijke instorten van de deklaag”, zegt Van Balen. En zelfs dat moet hij relativeren, want er zijn ook natuurlijke zinkgaten-in-wording die meestal maar langzaam veranderen, zoals bij ons in Limburg.
“Kijk”, zegt aardwetenschapper Geert-Jan Vis van TNO-Geologische Dienst Nederland, en hij schuift een foto naar voren. “Opgestuurd door een wandelaar.” De foto toont een gat met een doorsnede van ongeveer een meter, midden in een grasveld. “Genomen in Diependal, ten zuiden van Epen in Limburg, in een weiland vol koeien. Een week eerder was er nog niets te zien”, zegt Vis. Hij wil maar zeggen: ook in Nederland komen natuurlijke zinkgaten voor, al zijn ze hier veel minder spectaculair dan in Florida. Het kalksteen in Zuid-Limburg is een erfenis uit de tijd van de dinosauriërs, toen zich hier een ondiepe, tropische zee bevond. De kalk zit daardoor vrij dicht onder het aardoppervlak. Dankzij deze situatie hebben de Limburgers niet veel te vrezen van de bodem.
Anders dan in Florida ontstaan de meeste zinkgaten hier doordat het aardoppervlak in de loop van duizenden jaren geleidelijk inzakt. “Als het water van bovenaf de kalksteen binnen sijpelt, vullen de bovenliggende aardlagen het gat meteen op, nog terwijl het gevormd wordt”, verklaart Vis. Kalk die op deze manier in de ondergrond oplost en verdwijnt, veroorzaakt daardoor vooral schotelvormige kuilen oftewel dolines.
Hoewel niemand plotseling door een Limburgse doline zal worden opgeslokt, is het toch verstandig een beetje op te passen, waarschuwt Vis, want vaak wijzen ze op de aanwezigheid van orgelpijpen: verticale schachten van vaak tientallen meters diep, die kaarsrecht de grond in gaan. In een orgelpijp is de kalksteen opgelost, waarna de schacht is volgestroomd met sediment. “Tijdens de aanleg van de A2-tunnel in Maastricht stuitte men onverwacht op een orgelpijp vol Maas-grind. Omdat daar makkelijk water doorheen stroomt, leidde dat tot flink wat wateroverlast. En in Duitsland zakte onlangs een hoogspanningsmast scheef omdat een van de poten op een orgelpijp bleek te staan.”
Limburg telt minstens 569 dolines, ontdekte Vis in 2016. Hij spotte ze op de nieuwste versie van het Actueel Hoogtebestand Nederland (www.ahn.nl), een gedetailleerde hoogtekaart van Nederland, gemaakt door vanuit vliegtuigen en helikopters het aardoppervlak af te tasten met laserstralen. “Toen ik inzoomde op Zuid-Limburg, leek het wel een kraterlandschap”, vertelt Vis. “Alsof het onlangs is gebombardeerd.” De cirkels bleken geen kraters, maar dolines, die vervolgens voor de eerste keer goed in kaart gebracht konden worden.
Lees ook:
De enige potentiële zinkgaten die we in Nederland moeten vrezen zijn zelfgemaakt: mijnen. Natuurlijke grotten hebben we nauwelijks, volgens Vis: “Ook de bekende ‘grotten’ van Valkenburg en de Sint-Pietersberg zijn eigenlijk verlaten mijnen, waar de kalksteen bewust is weggehaald ten behoeve van woningbouw.”
Dergelijke mijnen kunnen alsnog instorten. Dat bleek nog in 2011, toen in Heerlen plotseling een parkeergarage inzakte en de bewoners van de bovenliggende flat halsoverkop moesten worden geëvacueerd. De oorzaak van de reuzenverzakking bleek een verlaten steenkoolmijn onder de garage. In de jaren vijftig had men die weliswaar gecontroleerd laten instorten, maar daarbij waren er holtes overgebleven die alsnog tot verzakkingen bovengronds kunnen leiden.
Ook de zoutmijnen in Twente vormen een risico. Het Staatstoezicht op de Mijnen concludeerde afgelopen mei nog dat zoutwinningsbedrijven te weinig anticiperen op het risico dat ze op de lange termijn zinkgaten veroorzaken. Deze bedrijven pompen zoet water de zoutlaag in en halen het zout als pekel omhoog. “De holtes of cavernes die dit oplevert, kunnen in bijzondere situaties instorten”, schrijft het Staatstoezicht.
In Twente ligt het zout op slechts 500 meter diep. Er zijn 41 cavernes die op termijn een zinkgat zouden kunnen worden, zoals in 1991, toen zich net buiten Hengelo een 4,5 meter diep zoutzinkgat met een doorsnede van 30 meter opende.
Waarschijnlijk is het het oudste gedocumenteerde Nederlandse zinkgat: het Gat van Hillegom, dat in 1912 plotseling ontstond in een bollenveld. Het gat zat vol met water en papperig zand, en opvullen had geen zin: er verdwenen wel twintig takkenbossen plus vier scheepsladingen aan stenen en grond in het gat, zonder noemenswaardig effect. De Leidse Courant schreef: “Het bleef een Holle Bolle Gijs!” Geoloog dr. J. Lorjé werd erbij gehaald en hij omschreef het gat in diezelfde krant als “eene geologische merkwaardigheid, tot dusverre in ons land zonder wedergade.” Waarschijnlijk is dit zinkgat veroorzaakt door het wegspoelen van ondergronds zand.
Intussen blijft het zinkgatennieuws binnenstromen. “Enorm zinkgat bij ziekenhuis in Bangkok”, meldde de NOS bijvoorbeeld op 24 september 2025 nog. Het gat had een grootte van 30 bij 30 meter en was 50 meter diep. Buiten Nederland zie je inderdaad steeds meer zinkgaten. Maar vaak gaat het dan om verzakkingen die mensen zelf op hun geweten hebben. Zo zou het gat in Bangkok zijn ontstaan door een lek in een tunnel tijdens de aanleg van een metrostation.
Een van de bekendste zinkgaten ter wereld, in Guatemala-Stad, dankt zijn bestaan aan een defecte waterleiding. De stad is gebouwd op puimsteen: broos vulkanisch gesteente dat van nature al heel makkelijk weg spoelt. Lekkende leidingen doen dan de rest. Tijdens de tropische storm Agatha in 2010 kwam er bovendien zoveel water naar beneden, dat er geen houwen meer aan was. Binnen enkele seconden ontstond een pijpvormig zinkgat met een doorsnede van 20 meter en een diepte van 100 meter, dat zelfs een fabriek van drie verdiepingen met huid en haar verslond. Het zag er uit alsof iemand een gigantische appelboor in de grond had gestoken.
Moeten we ons er maar bij neerleggen dat de ‘vaste’ grond onder onze voeten in werkelijkheid helemaal niet zo vast is? Niet per se. In Nederland zijn we relatief veilig. Zinkgaten à la Guatemala-Stad zijn te voorkomen door ondergrondse leidingennetwerken te onderhouden en tijdig te vervangen. En wie in Florida een huis bouwt, kan de ondergrond laten checken op grote holtes. Soms zijn die zichtbaar op radarbeelden van de bodem of aan te tonen met metingen van elektrische weerstand of van de zwaartekracht (als er een holte in de grond zit trekt de aarde nét iets minder hard). “Maar deze tests geven geen honderd procent garantie dat het goed zit, en de kosten overstijgen vaak het budget van een huiseigenaar”, staat op de website van de afdeling Milieubescherming van Florida.
Schrijf je in voor onze gratis nieuwsbrief en ontvang elke donderdag het interessantste nieuws uit de wereld van wetenschap en technologie in jouw inbox.
In Nederland worden de zoutcavernes sinds kort bewaakt door een netwerk met gevoelige microfoons, dat alarm slaat als er brokken uit het plafond vallen. Bij alarmfase 1 worden de zoutholtes gestabiliseerd door ze te vullen met pekelslurry, een afvalproduct uit de zoutfabriek.
Verder werkt de TU Delft aan een zinkgatalarmsysteem dat werkt met radarinterferometrie. Deze techniek maakt gebruik van data van satellieten die op 800 kilometer hoogte rond de aarde cirkelen. Als het aardoppervlak beweegt, geven metingen op verschillende tijdstippen verschillende hoogtes aan. De satellieten kunnen zelfs microhoogteverschillen van een millimeter detecteren, en zo’n miniem verschilletje zou zomaar het begin kunnen zijn van een zinkgat.
Maar vooralsnog lijkt het mijden van al te poreuze ondergronden nog het beste wapen tegen een zinkgatongeluk. Nederland is dan een prima toevluchtsoord: Nederlands zinkgaten die de media halen, zijn meestal niet veel ernstiger dan gaten in de weg waar een autowiel in vast is komen te zitten. De arme Jeff Bush uit Florida mocht willen dat hij in een dergelijk zinkgat terecht was gekomen…
Geschreven door Marlies ter Voorde. Marlies is aardwetenschapper en wetenschapsjournalist. Zij raadpleegde onder andere de volgende literatuur: Staatstoezicht op de Mijnen: Staat van de sector zout (31 mei 2018) | Geert-Jan Vis: Dolines in Zuid-Limburg, Geo.brief (februari 2017).
Duik in de wereld van wetenschap, technologie en ruimtevaart met KIJK! Ontdek de meest fascinerende achtergronden, baanbrekende ontwikkelingen en de spannendste verhalen uit de ruimte.
Wil jij niets missen én profiteren van een scherpe aanbieding? Word nu lid van KIJK en lees meer voor minder!
