De wetenschap en technologie die we in KIJK bespreken, is vaak nog springlevend. Maar de meeste onderzoeks- en techinstallaties hebben natuurlijk niet het eeuwige leven. Wel heeft een aantal tastbare sporen nagelaten. Zeven voorbeelden.
Zwaar geschut
Satellieten de ruimte in knallen. Dat was het doel van Project HARP, waar de VS en Canada in 1961 mee van start gingen. Het ging in eerste instantie om een scheepskanon met kaliber 50, dat later werd uitgebouwd tot een exemplaar van 100 kaliber. De projectielen die het wapen afvuurde, waren verpakt in een beschermend omhulsel dat er vanzelf af viel wanneer ze grotere hoogtes bereikten. In 1967 stopten de landen meer geld in de Vietnamoorlog dan in de wetenschap en kwam er niet genoeg geld meer binnen voor Project HARP. Het inmiddels verroeste kanon kun je nog altijd op Barbados bewonderen.
Het glazen huis
Alles voor de wetenschap. Begin jaren negentig sloten acht onderzoekers zich op in Biosphere 2, een glazen complex in de woestijn in Arizona. Ze wilden testen hoe je kunt overleven in een omgeving die losstaat van de aardse atmosfeer (zoals Mars). Twee jaar lang zou het ecosysteem dat ze creëerden de onderzoekers voorzien van voedsel, water en zuurstof. Helaas groeiden de gewassen slecht door gebrek aan zonlicht en daalde het zuurstofgehalte drastisch, waardoor extra zuurstof het complex in moest worden gepompt. Het ecologische experiment veranderde langzaam in een heuse beproeving voor de wetenschappers.
Lees ook: NASA sluit wetenschappers een jaar lang op in nagebootste Marsbasis
Walvisfossielen
Op Deception, een eiland bij de Zuidpool, vind je veel van de verroeste vaten die we op de voorgrond van deze plaat zien. Het eiland diende in de vroege twintigste eeuw als walvisstation. De vetlaag van gedode walvissen kookte men hier uit tot olie, waarna het kostbare goedje werd op geslagen in de enorm tanks. Weinig wetenschappelijks of technologisch aan, horen we je denken. Maar zie je dat grijze gebouw rechts in het midden? Van 1944 tot 1969 gebruikten de Britten dit onderkomen om meteorologisch en geologisch onderzoek te doen. Totdat vulkanisme roet in het eten gooide en het gebouw dusdanig beschadigd raakte dat het onleefbaar werd.
Spionageberg
De Sovjet-Unie en de westelijke geallieerden wilden tijdens de Koude Oorlog tot in detail op de hoogte zijn van elkaars militaire plannen. Spionage was dan ook aan de orde van de dag. En Teufelsberg, een kunstmatige heuvel in Berlijn, speelde hier een grote rol in. Op deze berg installeerden de Amerikanen namelijk een afluisterstation, Field Station Berlin. Hiermee wisten ze tot diep in de Sovjet-Unie berichten te onderscheppen. Het station bleef in bedrijf tot de val van de Berlijnse Muur. Daarna werd de apparatuur al snel verwijderd en raakten de gebouwen in verval. Maar tegen betaling mag je er wel een kijkje nemen.
Gecrashte smasher
Bij een deeltjesversneller denk je al gauw aan een megastructuur à la de LHC, en niet aan het apparaat dat hier op de grond ligt in Pittsburgh (VS): een atom smasher uit 1937. In de stalen bol werd een elektrische lading gegenereerd die positief geladen ionen afstootte en rap door een buis leidde. De deeltjesversneller stond oorspronkelijk rechtop, op een betonnen basis. Maar die was in 2015 zo vervallen, dat de atom smasher eraf werd getild. De stad hoopt nog altijd dat een museum de deeltjesversneller in haar collectie opneemt, maar daar lijkt geen animo voor.
Lees ook: LHC-wetenschappers veranderen lood in goud – maar rijk zullen ze er niet van worden
Ruimtewrak
Het kosmodroom van Bajkonoer is als oudste raketlanceerplaats ter wereld nog volop in bedrijf. Zo vertrekken vanaf hier de Sojoez-missies naar het ISS. Maar je vindt op het immense terrein ook veel vergane glorie, waaronder een prototype van het Boeran-ruimteveer. Het Boeran-programma – de Russische tegenhanger van het spaceshuttleprogramma – duurde nog geen twintig jaar. Er vond maar één vlucht plaats en toen de Sovjet-Unie instortte, werd het hele project geannuleerd vanwege geldgebrek. De enige werkende Boeran werd in 2002 vernietigd doordat er een hangar instortte. Ook lullig.
Lees ook: Dit ruimteschip kan bij terugkomst landen als een vliegtuig
Vergane vervuiler
Lange tijd was dit een van de grootste elektriciteitscentrales die draaiden op steenkool: Centrale Monceau, ook wel bekend als Power Plant IM. In 1921 bouwden de Belgen deze centrale in de gemeente Charleroi, waar hij dienstdeed tot 2007. Enkele jaren daarvoor had onderzoek uitgewezen dat Power Plant IM verantwoordelijk was voor 10 procent van de totale Belgische CO2-uitstoot. Onder andere de protesten van Greenpeace die daarop volgden, deden de centrale de das om. De machinegebouwen en de koeltoren zijn bewaard gebleven. Op deze foto kun je die laatste bewonderen.
Dit beeldverhaal staat ook in KIJK 5-2025.