De fascistische groet, geassocieerd met Hitler, vindt waarschijnlijk zijn oorsprong in Romeinse tradities of in een eerbetoon aan de Amerikaanse vlag.

Het gangbaarste idee is dat de fascistische groet – de geheven rechterarm met de begeleidende woorden “Heil Hitler!” of “Ave!” – een van oorsprong Romeins gebruik was. Alleen: in de Romeinse kunst en literatuur tilden mensen hun arm op om de aandacht te trekken, soldaten aan te sporen of een eed te zweren. Dat het gebaar bij een speciale groet hoorde, is uit bronnen uit die tijd nooit overtuigend gebleken.

In de zeventiende en achttiende eeuw was de opgeheven arm een veelvoorkomend motief op schilderijen van belangrijke historische gebeurtenissen, van de oudheid tot de Franse Revolutie. Bovendien werd hij – en dan wél als groet – in die tijd in de klassieke toneelstukken gebruikt. Het dramatische gebaar, dat naar het rijke verleden leek te verwijzen, sijpelde uit de cultuur door naar de politiek. De Italiaanse dictator Benito Mussolini stelde de groet in 1925 verplicht voor ambtenaren, Duitsland volgde met de Hitlergroet in 1933.

Lees ook:

• Waar komt het begrip blitzkrieg vandaan?
• Wat is de duurste oorlog uit de geschiedenis?

Amerikaanse vlag

Maar er was ook een andere variant waarvan wordt beweerd dat die de Europese fascisten heeft geïnspireerd. Deze wordt toegeschreven aan een Amerikaanse baptistendominee, Francis Julius Bellamy (1855-1931). In 1891 vroeg de eigenaar van kindertijdschrift The Youth’s Companion aan Bellamy of die voor de grootscheepse viering van Columbus Day in 1892 een eerbetoon aan de Amerikaanse vlag wilde schrijven. Enig eigenbelang speelde wel mee: de uitgever wilde alle Amerikaanse scholen een vlag verkopen. Dit initiatief moest de afzet wat opkrikken.

Bellamy schreef de oerversie van de inmiddels bekende Pledge of Allegiance (hierbij wordt trouw gezworen aan de vlag en aan de VS, zie foto), en een behulpzame redacteur van het blad suggereerde dat de kinderen hun hakken tegen elkaar konden slaan en hun rechterhand konden heffen terwijl ze de woorden uitspraken. En zo geschiedde.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog groeide in de VS het ongemak over de zogenoemde Bellamy-groet en in 1942 nam de Senaat een wet aan die bepaalde dat schoolkinderen voortaan de hand op hun hart moesten leggen bij de eed. Tegenwoordig opent het Amerikaanse Congres er elke zitting mee en in veel staten wordt hij op basisscholen dagelijks opgezegd.

In Duitsland is het sinds de oorlog verboden om de Hitlergroet te brengen, in ons land is het alleen strafbaar in combinatie met het roepen van nazistische leuzen, of tijdens herdenkingsplechtigheden.

Deze vraag kon je vinden in KIJK 1/2023.

Ook een vraag voor de rubriek ‘KIJK Antwoordt’? Mail hem naar [email protected]. En in onze gloednieuwe special geven we antwoord op 178 bijzondere, verrassende en boeiende vragen! Bestel hem hier! Of eenvoudig via de knop hieronder.

Tekst: Margot Reesink