Voortplanten zonder vent: waarom kunnen sommige dieren dat?

Laurien Onderwater

11 June 2024 12:00

Twee hagedissen die aan maagdelijke voortplanting doen

Twee vrouwtjeshagedissen van de soort Aspidoscelis flagellicauda warmen op in de zon. Van deze reptielensoort bestaan alleen maar vrouwtjes die zich maagdelijk voortplanten. Hieruit ontstaan vrouwelijke nakomelingen die genetisch identiek zijn aan hun moeder. Beeld: Wild Horizon/Universal Images Group/Getty Images.

Hagedissen, krokodillen, bijen, vissen… Biologen ontdekken steeds vaker vrouwtjesdieren die zich helemaal alleen kunnen voortplanten, in plaats van de lakens te delen met een mannetje. Waarom en onder welke omstandigheden vindt deze maagdelijke voortplanting plaats?

In de Amerikaanse staat North Carolina woont sinds 2016 pijlstaartrog Charlotte in een grote watertank samen met andere vissen. Ze leeft een prima leventje: haar dagen brengt ze voornamelijk liggend op de zandbodem door, afgewisseld met eten en zwemmen. Maar binnenkort zal Charlotte het opeens druk krijgen met het verzorgen van haar kroost.

De medewerkers van het Aquarium & Shark Lab merkten in september voor het eerst een bult op bij Charlotte en maakten een echo, omdat ze bang waren dat het een cyste was; een holte in het lichaam, gevuld met lucht of vocht. Ze stuurden de foto’s naar een collega die bij een groot aquarium in Australië werkt en naar een wetenschapper van de Arizona State University. Beiden kwamen tot dezelfde conclusie: Charlotte is in verwachting.

En dat is opmerkelijk, want er zwemt al zeker acht jaar geen mannetjesrog meer in de watertank. Toen het aquarium het nieuws naar buiten bracht, deden dan ook de wildste verhalen de ronde. Zo waren veel mensen ervan overtuigd dat Charlotte was bevrucht door een mannelijke haai die eveneens in de watertank zwemt, en binnenkort zou bevallen van rog-haai-hybriden. Dat is biologisch gezien onmogelijk en daarom blijft er maar één verklaring over: de pijlstaartrog heeft zich maagdelijk voortgeplant.

Vorig week maakte het aquarium bekend dat het voortplantingssysteem van Charlotte door een ziekte is aangetast, waardoor het leek alsof ze zwanger was. Nu is duidelijk dat dat niet het geval is. In dit geval is het dus geen maagdelijke voortplanting. Dat neemt niet weg dat er veel andere gevallen van maagdelijke voortplanting bekend zijn.

Maagdelijke voorplanting bij krokodillen

Niet alleen het aquarium in North Carolina, maar ook het Parque Reptilandia in Costa Rica kreeg vorig jaar een verrassing: in het verblijf van een achttienjarige spitssnuit krokodil troffen verzorgers zeven eieren aan. Het vrouwtje bracht vrijwel haar hele leven in isolatie door, dus dat een mannetje haar had bevrucht, kon meteen worden uitgesloten. De eieren werden in een broedmachine gelegd en na drie maanden had zich in een ervan een volwaardige, maar helaas niet levensvatbare krokodillenfoetus ontwikkeld. Het DNA ervan kwam voor 99,9 procent overeen met dat van de moeder.

De ontdekking gold als het eerste geobserveerde geval van maagdelijke voortplanting bij krokodillen. Zo zijn er nog meer voorbeelden van dieren die zich kunnen voortplanten zonder dat er een mannetje aan te pas komt: van koningscobra’s tot bamboehaaien, en van rivierkreeften tot Californische condors. Hoe dat in zijn werk gaat en onder welke omstandigheden het gebeurt, is echter voer voor discussie.

En dat lees je in het dubbeldikke zomernummer van KIJK. Bestel deze editie in onze webshop, of eenvoudig via de knop hieronder.










Meer Artikelen