Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Om je werkweek goed te starten, elke maandag een tof wetenschappelijk of technisch beeld op onze site. Deze keer: mythische cirkels
Op het eerste gezicht lijken deze cirkels door mensenhanden gemaakt, maar dat is niet het geval. Het zijn zogeheten feeëncirkels, die alleen voorkomen in droge gebieden in Namibië en delen van Australië. Binnen de mythologie van de Himba – een bevolkingsgroep uit Namibië – zouden deze cirkels het werk zijn van goden, geesten of andere bovennatuurlijke wezens. Gidsen vertellen bezoekers vaak het verhaal dat ze het werk zijn van draken. En tot op de dag van vandaag zijn wetenschappers het nog niet eens over hun exacte oorzaak.
Lees ook:
Niet de termiet?
Een van de eerste theorieën was dat de termiet Psammotermes allocerus verantwoordelijk was voor het ontstaan van de rondjes. Die theorie werd al snel ontkracht, want de cirkels kwamen ook voor buiten het leefgebied van deze soort. Maar op dit idee werd wel voortgebouwd.
Naast Psammotermes zou ook Baucaliotermes hainsei een rol spelen. Ze zouden de vegetatie opeten en de grond omwoelen. Die kale grond laat makkelijk regenwater door. Dat water hoopt zich ondergronds op, waardoor de grond zelfs onder de droogste omstandigheden vochtig blijft. Aan de rand profiteren planten van het beschikbare water – die een perfecte voedingsbron voor de termieten vormen. De termieten creëren zo een lokaal ecosysteem op een manier die vergelijkbaar is met een bever die dammen bouwt.
Toch kreeg ook deze beredenering veel kritiek. Volgens sommige onderzoekers is de aanwezigheid van termieten in de cirkels toeval en wordt er onterecht een oorzakelijk verband gelegd.
Plantenconcurrentie
In 2013 kwamen ecologen Michael Cramer en Nicole Barger met een alternatieve verklaring: de cirkels ontstaan door concurrentie tussen planten. Zij vonden een verband tussen de vorming van de cirkels en de beschikbaarheid van neerslag en voedingsstoffen in de bodem. Hoe droger de omgeving en hoe voedingsarmer de grond, hoe groter de kans op een feeëncirkel. Dit komt doordat sommige grassoorten ondergronds met elkaar gaan concurreren. Er kan een gebied ontstaan waar helemaal geen gras overleeft, omdat de omliggende planten het water en voedingsstoffen opslurpen.
Als zo’n kale plek eenmaal is ontstaan, kan hij voortbestaan omdat er geen wortels meer zijn die water opnemen. Regenwater zakt daar dan makkelijk weg naar de zijkanten, waar wél planten staan. Die profiteren ervan, groeien beter – en houden de kale plek dus in stand.
Tegenwoordig denken sommige onderzoekers dat de werkelijkheid een combinatie is van beide theorieën: termieten én plantenconcurrentie kunnen samen voor het patroon zorgen. Interessant is dat feeëncirkels ook weer kunnen verdwijnen. De ene blijft slechts tien jaar bestaan, terwijl een ander eeuwenlang zichtbaar blijft. Wellicht zijn het signalen van een landschap in verandering – van grasland naar woestijn.
Conclusie: er bestaat nog veel onzekerheid over de cirkels. Misschien helpt een draak of een god toch ook af en toe nog een beetje mee.
Beeld: Jami Tarris/Getty Images