Als werknemers na een robot een kwaliteitscontrole moeten doen, hebben ze de neiging om meer fouten over het hoofd te zien. Onderzoekers noemen dit fenomeen sociaal lanterfanten.

De robots rukken op! stond in grote letters op de cover van KIJK 11-2021. In het bijbehorende artikel lees je onder meer dat robots op de werkvloer in de toekomst de gewoonste zaak van de wereld worden. “Ik verwacht niet dat robots al onze taken over zullen nemen, maar we gaan wel steeds meer met ze samenwerken”, gaf Elena Torta, die aan de TU Eindhoven onderzoek doet naar mens-robotinteracties, destijds aan.

Maar juist dat samenwerken zal nog best een uitdaging worden. Althans, als we uitgaan van het onderzoek van Duitse wetenschappers dat eerder deze week is gepubliceerd in Frontiers in Robotics and AI. Hun conclusie luidt dat mensen veel minder alert zijn als ze naast een robot werken.

Lees ook:

• Deze robot denkt, praat en handelt als een mens
• Zo ontmantelt Daisy een iPhone in slechts 18 seconden
• Deze robotarmen zijn behendig genoeg om Pringles op te tillen

Sociaal lanterfanten

In een team heb je ze er altijd wel tussen zitten: mensen die net even wat makkelijker achterover leunen en collega’s het meeste werk laten doen. “Samenwerken kan mensen motiveren om goed te presteren, maar het kan ook leiden tot een verlies aan motivatie omdat de individuele bijdrage minder zichtbaar is”, legt hoofdonderzoeker Dietlind Helene Cymek uit. Wetenschappers noemen dit fenomeen sociaal lanterfanten of sociale luiheid.

Is hier ook sprake van als de collega een robot is, vroegen de onderzoekers van de Technische Universiteit van Berlijn zich af. Ze deelden een groep van 42 studenten (evenveel mannen als vrouwen) in tweeën en lieten beide groepen printplaten controleren op fouten. De ene helft moest deze taak in zijn eentje uitvoeren, de andere helft deed dat samen met een robotarm. De robot voerde daarbij de eerste controle uit, de proefpersoon de tweede. Het hele experiment duurde anderhalf uur.

Het onderzoeksteam hield bij hoelang de proefpersonen naar elke printplaat keken, en of ze het volledig controleerden of alleen delen ervan. Ook moesten de deelnemers rapporteren hoe verantwoordelijk ze zich voelden voor de controletaak.

Meer foutjes

Aanvankelijk zagen de onderzoekers geen statistisch verschil in de tijd die de twee groepen besteedden aan het inspecteren van de printplaten. Ze bestudeerden allemaal het gehele oppervlak van de printplaat. Ook rapporteerden alle proefpersonen dat ze zich verantwoordelijk voelden voor het uitvoeren van de taak.

Maar toen de onderzoekers naar het foutenpercentage van de deelnemers keken, ontdekten ze dat de proefpersonen die met de robotarm werkte meer fouten over het hoofd zagen. Dat kwam doordat ze hadden gezien dat de robot daar al erg goed in was. De Duitse wetenschappers noemen dit het ‘kijken maar niet zien’-effect, waarbij mensen zich minder hard inzetten zodra ze het gevoel krijgen dat een collega betrouwbaar is.

Hoewel de studie een beetje rammelt (de studenten doen dit werk normaliter niet bijvoorbeeld) is het resultaat wel opvallend. Als mensen na anderhalf uur al fouten over het hoofd gaan zien, hoe zit dat dan bij langere werkdiensten?

Bronnen: Frontiers in Robotics and AI, The Guardian, NRC

Beeld: Monty Rakusen/Getty Images

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!