Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Het Solar Orbiter-ruimtevaartuig heeft als eerste de zuidpool van onze zon op de gevoelige plaat gezet. Dat levert onder andere waardevolle kennis op over het magneetveld van de ster, de zonnecyclus en ruimteweer.
Elke foto die je van de zon hebt gezien, is geschoten ter hoogte van haar evenaar. Dat komt doordat de aarde, de andere planeten en alle zon-observerende ruimtevaartuigen in hetzelfde platte vlak rond de zon draaien, de zogenoemde ecliptica. Ze wijken daarin hooguit 7 graden af van de evenaar. Tenminste, tot voor kort. Het Solar Orbiter-ruimtevaartuig van de Europese ruimtevaartorganisatie (ESA) heeft nu zijn baan gekanteld en schoot de eerste beelden van de zuidpool van de zon.
Onderstaande video vergelijkt het zicht van Solar Orbiter (in geel) met dat van de aarde (grijs), op 23 maart 2025. Op dat moment bekeek Solar Orbiter de zon vanaf een hoek die 17 graden afweek van de evenaar, genoeg om de zuidpool te zien. “Deze unieke beelden zijn het begin van een nieuw tijdperk van zonnewetenschap”, zegt ESA’s wetenschapsdirecteur Carole Mundell.
Magnetische chaos en zonnewinden
De zon heeft een magneetveld waarvan de noord- en zuidpool grofweg elke elf jaar omdraaien. Deze draai valt samen met een piek in zonneactiviteit: op het oppervlak vinden allerlei explosies plaats die geladen deeltjes (zonnewinden) het zonnestelsel in sturen. Als die vervolgens botsen op het magneetveld en de atmosfeer van de aarde, veroorzaken ze het noorder- en zuiderlicht. Maar sterke zonnewinden kunnen ook voor veel problemen zorgen, zoals het beschadigen of uitschakelen van satellieten en elektriciteitsnetten. Momenteel zit de zon in haar maximum, wat verklaart waarom het noorderlicht de laatste tijd ook vaak in Nederland te zien is.
Huidige modellen van deze zonnecyclus kunnen nog niet precies voorspellen wanneer de zon haar actiefste staat bereikt en ook niet hoe krachtig het zonnemaximum zal zijn. Terwijl dat wel handig is om ons voor te bereiden op het heftige ruimteweer dat ermee gepaard gaat. De volgens de ESA baanbrekende nieuwe observaties van Solar Orbiter gaan nu een sleutelrol spelen in het begrijpen van het magnetische veld van de zon, en waarom dat elke elf jaar omdraait.
Uit deze eerste waarnemingen konden astronomen zien dat de zuidpool van de zon momenteel een magnetische chaos is. Waar een normale magneet een duidelijke noord- en zuidpool heeft, heeft de fysieke zuidpool van de zon nu zowel noord- als zuidgerichte magnetische regio’s. Dit gebeurt waarschijnlijk alleen tijdens het zonnemaximum, als het magneetveld omdraait. Na het draaien zal de chaos zich langzaam herstellen. Over 5 tot 6 jaar bereikt de zon haar zonneminimum en zal het magneetveld weer netjes geordend zijn. Maar hoe dit allemaal werkt, is nog onbekend. Solar Orbiter is dus precies op tijd om dat te observeren.
Het ruimtevaartuig bestudeert ook de beweging van materiaal in de buitenste lagen van de zon. Daarbij kijkt het onder andere naar hoe geladen deeltjes in de vorm van zonnewinden door de ster het heelal in worden gesmeten. Onthullen hoe de zon zonnewinden produceert, is een van de hoofddoelen van Solar Orbiter.
Lees ook:
Slechts het begin
Dit zijn slechts de eerste waarnemingen. De komende jaren zal Solar Orbiter zijn baan nog verder kantelen, tot 33 graden. De beste beelden komen er dus nog aan. Het ruimtevaartuig gaat dan al zijn tien wetenschappelijke instrumenten gebruiken om data te verzamelen.
“Dit is slechts de eerste stap van Solar Orbiters ‘stairway to heaven’: in de komende jaren zal het ruimtevaartuig verder uit de ecliptica klimmen om steeds betere beelden van de poolgebieden van de zon te krijgen”, zegt ESA-wetenschapper Daniel Müller. “Deze gegevens zullen ons begrip van het magneetveld van de zon, zonnewinden en zonneactiviteit veranderen.”
Solar Orbiter is niet het eerste ruimtevaartuig dat uit de ecliptica klimt. De Ulysses-sonde van de ESA en NASA vloog tussen 1990 en 2009 meerdere keren langs de polen van de zon. Hoewel hij allerlei wetenschappelijke instrumenten met zich meedroeg, had hij niets bij zich om foto’s mee te maken.
Bron: ESA