08 oktober 2025 20:00
Twee stofhozen op Mars, gefotografeerd door ExoMars TGO. Beeld: ESA/TGO/CaSSIS.
Na het in kaart brengen van ruim duizend stofhozen op Mars blijkt het op onze rode buur harder te waaien dan gedacht.
Wetenschappers van de Europese ruimtevaartorganisatie (ESA) hebben 1039 tornado-achtige wervelwinden op Mars in kaart gebracht. Zo konden ze bestuderen hoe stof op de planeet wordt opgewaaid en over het oppervlak wordt meegevoerd. Hun bevindingen, die ze publiceerden in Science Advances, tonen aan dat de krachtigste winden op Mars veel harder waaien dan gedacht én geven een nauwkeuriger beeld van het weer en het klimaat op de rode planeet.
Lees ook:
Hoewel wetenschappers met Marsrovers en satellieten al tientallen jaren stofhozen zien, is dit de eerste keer dat ze de beweging en snelheid van zoveel wervelwinden hebben gevolgd om erachter te komen hoe ze zich over het oppervlak van Mars bewegen.
“Stofhozen maken de normaal gesproken onzichtbare wind zichtbaar”, zegt hoofdonderzoeker Valentin Bickel in een persbericht. “Door hun snelheid en bewegingsrichting te meten, zijn we begonnen de wind over het hele oppervlak van Mars in kaart te brengen. Dit was voorheen onmogelijk omdat we niet over voldoende gegevens beschikten om dit soort metingen op grote schaal uit te voeren.”
Mars is een vrij dramatische planeet met gigantische vulkanen en diepe kraters. Waarom zijn wetenschappers zo geïnteresseerd in zoiets simpels als stof?
Stof in de lucht kan zonnestralen blokkeren, waardoor de temperaturen overdag koeler zijn. ’s Nachts gedraagt het zich juist meer als een deken die de warmte op de planeet houdt. Bovendien kunnen stofdeeltjes dienen als startpunt voor de vorming van wolken, terwijl stofstormen er zelfs voor kunnen zorgen dat waterdamp naar de ruimte ontsnapt.
In tegenstelling tot op aarde, waar stof door regen uit de lucht wordt gewassen, kan het in de atmosfeer van Mars lange tijd blijven hangen en over de hele planeet worden verspreid. Om het klimaat van de planeet beter te begrijpen, willen wetenschappers daarom graag weten wanneer, waar en hoe stof opwaait en in de atmosfeer belandt.
Voor dit nieuwe onderzoek trainden de wetenschappers een AI-programma om stofhozen te herkennen en lieten het vervolgens twintig jaar aan beelden van de ruimtevaartuigen Mars Express en ExoMars TGO doorspitten. Zo maakten ze een kaart met de locatie van 1039 stofhozen, en voor 373 daarvan konden ze ook de bewegingsrichting bepalen.
Hieruit blijkt dat stofhozen weliswaar overal op Mars voorkomen, zelfs op de torenhoge vulkanen, maar dat veel ervan ontstaan in bepaalde ‘brongebieden’. Zo waren er bijvoorbeeld veel geconcentreerd in Amazonis Planitia (linksboven op de kaart), een enorm gebied op Mars dat bedekt is met een flinke laag stof en zand.
De onderzoekers ontdekten dat stofhozen in veel gevallen sneller over het Marslandschap werden geblazen dan huidige weermodellen voorspelden. Ze maten windsnelheden tot 158 kilometer per uur. Op plekken waar de windsnelheid hoger is dan voorspeld, wordt mogelijk meer stof de lucht in geblazen dan wetenschappers dachten.
Mars heeft net als de aarde seizoenen. De kaart laat zien dat stofhozen het vaakst voorkomen tijdens de lente en zomer. Ze duren een paar minuten en ontstaan meestal overdag, vooral tussen 11.00 en 14.00 uur lokale zonnetijd. Dit lijkt sterk op de situatie op aarde, waar stofhozen vooral ontstaan op droge, stoffige plaatsen in de late ochtend en vroege middag tijdens de zomermaanden.
Tot nu toe waren de modellen van het klimaat op Mars gebaseerd op de beperkte gegevens van missies die slechts een klein deel van het oppervlak van de planeet bestrijken. Dankzij deze nieuwe studie zijn er nu veel meer metingen van over de hele planeet beschikbaar om de klimaatmodellen te verfijnen. Dit verbetert het begrip en de voorspellingen van windpatronen op de rode planeet.
“Informatie over windsnelheden en -richtingen is ook erg belangrijk bij het plannen van de aankomst van toekomstige landers en rovers op Mars”, zegt Bickel. “Onze metingen kunnen wetenschappers helpen om vóór de landing inzicht te krijgen in de windomstandigheden op een landingsplaats. Zo kunnen ze beter inschatten hoeveel stof er op de zonnepanelen van een rover zal neerslaan – en dus hoe vaak deze zichzelf moeten reinigen.”
De ESA gebruikt nu bijvoorbeeld al gegevens over stof om toekomstige missies te plannen. Zo houdt de organisatie er rekening mee dat de ExoMars Rosalind Franklin-rover, die naar verwachting in 2030 zal neerstrijken op Mars, niet tijdens het stofhoosseizoen arriveert.
Bronnen: Science Advances, ESA
Duik in de wereld van wetenschap, technologie en ruimtevaart met KIJK! Ontdek de meest fascinerende achtergronden, baanbrekende ontwikkelingen en de spannendste verhalen uit de ruimte.
Wil jij niets missen én profiteren van een scherpe aanbieding? Word nu lid van KIJK en lees meer voor minder!
